Klik hier, als links het navigatiemenu ontbreekt.

Cadeautjes en de Japanse verpakkingskunst

Cadeautjes uitwisselen in Japan (zôtô)
Japan wordt wel het land van de cadeautjes genoemd. Cadeautjes uitwisselen, het geven en krijgen is eigenlijk een onderdeel van de Japanse cultuur en er zijn dan ook erg veel gelegenheden waarbij men in Japan cadeautjes aan elkaar geeft. Men heeft er ook een apart woord voor: zôtô.

Oseibo en Ochûgen
Twee belangrijke gebeurtenissen of eigenlijk tijdstippen waarop cadeautjes worden uitgewisseld zijn in december en in juli. Hierbij geeft men cadeautjes aan collega's, chefs op het werk, vrienden of familieleden. Heel belangrijk zijn de cadeautjes in december, deze worden 'oseibo' genoemd en dit betekent 'einde van het jaar cadeautje'. Hierbij geeft men cadeautjes aan vrienden, kennissen en zakenrelaties die men wil bedanken voor hun hulp of gewoon voor hun vriendschap tijdens het afgelopen jaar. In Japan is het einde van het jaar en het daarop aansluitende begin van het nieuwe jaar heel belangrijk (zie de pagina over de feestdagen). Het zijn cadeautjes waarvan de waarde veelal tussen de paar duizend en vijfduizend yen kan liggen. Hoe belangrijker de ontvanger, hoe duurder het cadeau. Eigenlijk identiek is in juli 'ochûgen', alleen is de achtergrond anders. Ook dan geeft weer iedereen aan iedereen cadeautjes. Het geven van deze cadeautjes valt ongeveer samen met het 'O-bon festival' en de cadeautjes worden daarom ook wel 'o-bon-cadeautjes' genoemd. Dat is niet toevallig want het is zeer waarschijnlijk ontstaan uit het geven van voedsel aan de goden tijdens o-bon.
Het is ook in deze perioden (december en juli) dat de werknemers bonussen op het werk ontvangen. Vlak na het ontvangst van de bonussen is het dan ook erg druk in allerlei winkels, iedereen moet voor iedereen een cadeautje kopen.

Temiyage
Dit betekent echter niet dat men tussen deze tijdstippen elkaar niets geeft.
Het is wel gebruikelijk om iemand te bedanken, als deze iets bijzonders heeft gedaan of als men een uitnodiging heeft ontvangen en men wil de gastheer/gastvrouw hiervoor bedanken. Dit presentje, bijv. een cake, wordt dan gebracht en deze wordt 'temiyage' genoemd.
Bij verhuizen wordt kennisgemaakt met de nieuwe buren en deze ontvangen dan een klein presentje, bijv. een theedoek of iets dergelijks. Natuurlijk is het ook gebruikelijk cadeau(tje)s te geven bij een huwelijk (meestal geld), een begrafenis, ziekenbezoek in een ziekenhuis en bij de geboorte van een baby. Ook bij gewone, maar min of meer formele, bezoekjes worden cadeautjes meegenomen.

Omiyage
Een verplichting voor ieder Japanner die op reis gaat, zijn de 'omiyage' (souvenirs). Deze worden meegenomen voor familieleden, kennissen, buren of andere bekenden. Meestal zijn dit weliswaar maar kleine cadeautjes maar het kan de reis soms wel aardig inspannend en duur maken.
Voor Nederlanders die (op vakantie) naar Japan gaan kan het ook zeker zin hebben om een klein cadeautje mee te nemen, bijvoorbeeld als er plannen zijn om een gezin te bezoeken. Voor een buitenlander is het niet echt een verplichting, maar het wordt wel altijd zeer op prijs gesteld.
Ook geeft men wel kleine geschenkjes als iemand (de ontvanger) juist weer weggaat, als een soort herinnering, na een (kortstondig) verblijf. Krijgt men een cadeautje van een Japanner, vraag dan ook of het goed is dat het meteen wordt uitgepakt. Bekijk de verpakking goed, want verpakken is in Japan belangrijk en een kunst op zich.

Shussan iwai
Shussan iwai is het geven van cadeautjes bij de geboorte van een baby. Hierin betekent shussan 'geboorte van een baby' en iwai betekent 'felicitaties'.
Tegenwoordig hebben steeds meer mensen in Nederland (zakelijke) contacten in Japan. Als dan bij een van die contacten een baby geboren wordt, wil men vanuit Nederland vaak wel iets doen, maar wat geef je dan en voor hoeveel? Wat is gebruikelijk in Japan bij een geboorte? Dit hangt af van de relatie tot die kennis.
Is het een oppervlakkige kennis of contact dan is het sturen van een kaartje voldoende.
Als men de kennis al wat beter kent, kunnen kleine dingen opgestuurd worden, zoals kleertjes, sokjes, slabbetjes etc. Denk aan bedragen van 10-20 euro. Het liefst uit de betere winkel. Made in Holland, France of England is prima, maar geen Made in China. Voor artikelen uit China is men de laatste tijd beducht vanwege de verschillende gifschandalen. V.w.b. de kleuren zijn blauw (jongetje) en roze (meisje) net als bij ons prima. Ook wit is goed, soms zelfs het beste, zeker als men niet weet of het een jongetje of een meisje is. Zwart is uit den boze, maar dat lijkt duidelijk.
Is de relatie met de kennis nog beter, dan kan men denken aan grotere (duurdere) kleertjes, bijv. voor over een jaar. Schoentjes wordt niet aangeraden omdat kinderen in Japan pas schoentjes gaan gebruiken als ze gaan lopen, bovendien vindt men het prettig als ze makkelijk uitgedaan kunnen worden. Denk in deze categorie aan iets van € 50.
Voor hele goede relaties kan gedacht worden aan nog duurdere cadeaus zoals een Delfts blauw bordje met de naam van de baby of een zilveren bestek(je).
Wat ook wel op prijs wordt gesteld is een cadeautje voor de moeder. De baby krijgt al veel en soms wordt de moeder vergeten. Men kan denken aan chocolaatjes of andere traktaties. Bloemen (laten) sturen kan, maar die zijn vreselijk duur. In ieder geval geen chrysanten, die zijn meer voor een begrafenis.
Zoals hieronder ook al wordt aangegeven zijn aantallen belangrijk. Geen aantallen van 4 of 9 (de woorden hiervoor hebben betekenis van dood en lijden). Het beste is aantallen van 1,3, 5 of 7, maar 2 is ook goed.

Zôtô
Het uitwisselen van cadeautjes (zôtô) is in Japan een subtiele aangelegenheid. Als men iets gekregen heeft, wordt goed bijgehouden wat men van wie gekregen heeft, om de volgende keer als er iets moet worden teruggegeven, een presentje van gelijke waarde terug te kunnen geven, teneinde de eerste gever niet in verlegenheid te brengen. Als het cadeau namelijk duurder is, is de eerste gever de volgende keer verplicht ook weer een duurder cadeau te geven, maar als het cadeau geringer van waarde is, is de ontvanger beledigd. Er worden in Japan erg veel cadeautjes gegeven en ontvangen, veelal teveel en daarom worden veel van die cadeautjes bewaard en weer aan iemand anders gegeven. Ook al een reden om goed bij te houden van wie men iets gekregen heeft. Het zou uiterst pijnlijk zijn als een gever de volgende keer weer zijn eigen cadeautje terug krijgt.
Bij het geven van een cadeautje maakt een buitenlandse gever zeer goede sier, als het dan ook nog heel fraai, op bijna Japanse wijze, is ingepakt en het is niet ongewoon dat een dergelijk cadeautje nog in de zak van de zaak, waar het gekocht is, wordt gegeven. Bij de overhandiging van een cadeautje, liefst met twee handen, zegt men wel: "tsumaranai mono desu ga....." (het is eigenlijk niets, maar toch....).

Bied een cadeautje aan met beide handen en ontvang een cadeautje ook op die manier.
Het wordt als niet correct gezien om de cadeautjes direct uit te pakken in het bijzijn van de gever. Veel Japanners kennen echter de westerse gewoonte om cadeautjes wel direct uit te pakken en vrijwel altijd zal men dit doen als de gever een westers iemand is, veelal na de vraag of het goed is dat het meteen wordt uitgepakt. Als westerling kan men dan ook bij het ontvangen van een cadeautje het best vragen of het direct uitgepakt mag worden.

Er zijn cadeautjes die men niet geeft. Zo wordt iets dat uit een setje van 4 bestaat niet gegeven, omdat het woord voor 4 (shi) overeenkomt met het woord voor dood. Soms ontbreekt zelfs in een hotel de kamer met nummer 4. Ook kammetjes en groene thee worden niet gegeven. Het woord voor kammetje is 'kushi'. Hierin zit 'ku', dat vele betekenissen heeft, maar een ervan is 'lijden'. Shi van ku'shi' betekent weer dood. Groene thee wordt veelal gebruikt bij begrafenissen en om die reden niet geschikt voor een gift.

Westerse invloeden

Tegen Valentijnsdag liggen de winkels vol met dozen chocola. Foto © The Japan Forum

Het geven van presentjes met verjaardagen en met kerstmis is een uit het westen overgewaaide gewoonte, die echter nog niet algemeen is. Meestal krijgen tegenwoordig de kinderen een cadeautje met hun verjaardag en als een volwassene jarig is, wordt een telefoontje op prijs gesteld.
Met kerstmis (een christelijk feest) geven sommigen hun vrienden wel eens cadeautjes, maar dit is (nog) niet algemeen gebruikelijk.
Door Amerikaanse invloeden kent men tegenwoordig (net als in Nederland) ook Valentijnsdag. Dit wordt 'Barentaindee' genoemd, afgeleid van het Amerikaanse Valentine's Day. Dan geven vrouwen chocola aan mannen, zoals aan collega's en aan hun geliefde. De chocola, gegeven aan collega's noemt men giri-choco (zie ook de pagina over giri) en de  chocola die een vrouw aan haar geliefde geeft, noemt men honmei-choco en is veelal duurder dan de giri-choco. Overigens kan dit laatste valentijnspresentje ook iets anders zijn, bijv een stropdas. Pas een maand later (14 maart) worden de mannen geacht iets terug te doen, de mannen geven dan iets duurdere chocola terug in witte dozen, vandaar de naam van deze dag, nl. 'howaitodee', een afgeleid woord van White Day, of Witte Dag. Deze 'howaitodee' is nog niet zo populair als Valentijnsdag maar is wel van recente Japanse origine, ontstaan door de gevoelde verplichting iets terug te doen na Valentijnsdag. Ook hier speelde giri weer een rol.

Verpakkingskunst (tsutsumi)
Bij navraag bij Japanse dames, die al enige tijd in Nederland wonen, blijkt dat deze bijna allemaal een enorme cultuurschok hebben ondergaan door de manier waarop men hier in de winkels enerzijds de klant en anderzijds gekochte artikelen behandelt.

Als men in Japan een winkel of restaurant binnenkomt, roepen alle winkelbedienden direct "irasshaimaseee", (welkom). De klant wordt door het bedienend personeel met alle egards behandeld. Overigens staat over het algemeen alles open en bloot, want er wordt niet gestolen. Indien er iets gekocht wordt, wordt dit met de grootste omzichtigheid en op uiterst fraaie wijze verpakt, alsof het, in onze ogen, een geschenk voor de allerhoogste is. Zelfs de kleinste artikelen worden zeer fraai verpakt. Als men (als westerling) zegt dat het niet ingepakt hoeft te worden, staat de verkoper/verkoopster heel vreemd te kijken (weer zo'n vreemde 'gaijin') en weet men eigenlijk niet wat nu te doen. Boeken worden over het algemeen in een kartonnen cassette, een plastic of papieren kaft verkocht. Indien het erg druk is, wacht iedereen netjes op zijn beurt en bij het verlaten van de zaak wordt men op uiterst vriendelijke toon bedankt voor de klandizie.
De gekochte artikelen worden heel secuur in fraai papier verpakt en versierd. Het vouwwerk kent soms een ongekende schoonheid. Serviesgoed of andere keramieken, vazen e.d. zitten al van fabriekswege in fraaie kartonnen dozen of in zeer fraai bewerkte houten kistjes. Soms lijkt de verpakking duurder dan het artikel, maar hier zit wel een cultuur achter. Vanuit het shintô geloofde men altijd dat alles een eigen ziel, een geest had en met het inpakken werd ook die ziel ingepakt. Daarom moet dit alles zeer omzichtig gebeuren. Het inpakken had en heeft ook iets ceremonieels, men begrenst een ruimte en de geest kan die ontstane ruimte gaan beheersen. Maar ook wil men de ontvanger zich prettiger laten voelen en dat kan men bereiken door iets heel fraai in te pakken.

Furoshiki (foto © The Japan Forum)

Noshigami (foto © The Japan Forum)

Dit heeft geleid tot een kunst, een verpakkingskunst die "kâritsu-tsutsumi" wordt genoemd (versieren of verpakken) of gewoon "tsutsumi" (verpakking of pakje). Ook bij het geven van cadeautjes is de verpakking heel belangrijk. Het cadeautje wordt dan ingepakt in een "noshigami", een speciaal bedrukt inpakpapiertje, waar omheen een gestrikt tweekleurig lint wordt gedaan. Dit lint heeft ook een aparte naam: "mizuhiki". Afgezien van papier wordt voor het verpakken ook wel de zgn. "furoshiki" gebruikt. Dit zijn vierkante stukjes katoen of zijde van ongeveer 75 x 75 cm tot 1 x 1 m, waarmee men iets inpakt en het ook zo makkelijker kan vervoeren. De term "furoshiki" is ontstaan doordat deze doekjes gebruikt werden om badspullen in te pakken en te vervoeren. "Furo" betekent "bad". Ook "fukusa", doekjes die tijdens een theeceremonie worden gebruikt om niet op dat moment in gebruik zijnde voorwerpen af te dekken, worden wel eens gebruikt om artikelen in te pakken.

Literatuur

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan