Klik hier, als links het navigatiemenu ontbreekt.

Inleiding tot het Japanse schrift

De Japanse taal kende tot ong. 400 n. Chr. geen schrifttekens. Een dergelijke cultuur wordt wel een 'orale cultuur' genoemd. Door de contacten die de Japanners met China hadden was het Chinese schrift het eerste schrift dat men zag en leek het logisch om dit schrift over te nemen, te meer daar men ook zeer gecharmeerd was van de hoog ontwikkelde Chinese cultuur. De overgenomen karaktertekens noemde men "kanji". Dit zijn dus de tekens die het Japanse schrift op het Chinees doen lijken.
Voor dit schrift wordt vaak de term 'karakterschrift' gebruikt. Deze term is echter zeer verwarrend omdat, volgens de definitie die Van Dale geeft, bijvoorbeeld onze letters ook karakters zijn en volgens sommigen zou dit automatisch betekenen dat ons alfabet dus ook een karakterschrift is. Wij stellen voor om daarom de term 'ideogramschrift' te gebruiken en het woord karakterschrift te laten vervallen omdat in feite alle schriften, volgens de Van Dale definitie, uit karakters bestaan.
Het woord "kanji" betekent "schrifttekens van Han" en slaat waarschijnlijk op de "Han-dynastie" in China (206 v.C.tot 220 n.C.). Mogelijk hebben de Japanners in die periode voor het eerst kennis gemaakt met dit schrift.
Na de invoering bleek dat het Japans toch niet goed kon worden weergegeven met uitsluitend deze kanji. Met name voor verschillende uitgangen van de werkwoorden en voor kleine partikeltjes die de Japanse taal rijk is, had men extra karakters nodig, die klanken beter zouden weergeven en zo ontwikkelde men uit de overgenomen kanji, eigen "klank-alfabetten", de hiragana- en katakanakarakters (zie hiervoor ook de pagina: 'Geschiedenis van de Japanse taal').
Sinds de kennismaking met de westerse wereld leert men ook onze romeinse letters, die 'romaji' worden genoemd. Japanse kinderen leren dus tegenwoordig 4 schriftsoorten: kanji, hiragana, katakana en romaji. Het Japans kent ongeveer 6000 kanji maar de 2000 kanji die men op school leert, waarvan 1000 op de lagere school, zijn in principe voldoende om het Japans te kunnen lezen.

Kanji

oefenen in kanji schrijven Foto: The Japan Forum

Kanji zijn karakters of ideogrammen die een begrip voorstellen. Voor de weergave van werkwoorden en dan met name de uitgangen van de werkwoorden, is het echter noodzakelijk om hiraganakarakters te gebruiken want de weergave lukt niet met uitsluitend kanji (zie hieronder bij Hiragana). Voor de meeste woorden en begrippen is het echter wel mogelijk om deze met uitsluitend kanji weer te gegeven.
Bijv. Japanse taal: 日本語
Hier staat "Japanse taal" weergegeven in kanji. In romaji: ni-hon-go
Elke kanji staat voor een begrip. In dit voorbeeld staat de eerste kanji voor "zon" (uitspraken: ni, nichi, jitsu, hi, bi of ga, afhankelijk van de samenstelling), de tweede voor "oorsprong" (uitspraken: hon of moto). Samen vormen zij in dit geval Ni-hon (ook wel als Nippon uitgesproken) met de betekenis van: (het land van de) oorsprong van de zon, ofwel Japan. De laatste kanji in dit voorbeeld heeft de betekenis van woord of taal. De uitspraak van deze kanji is 'go' of 'kata' maar in dit geval dus 'go'. Nihongo betekent dus "Japanse taal".

Het is eigenlijk jammer dat juist de Chinese tekens werden overgenomen omdat die helemaal niet passen bij de aard van de Japanse taal. In de Chinese taal kan alles met deze ideogrammen worden weergeven. In het Japans kan dat met name niet bij de verschillende werkwoordsvormen. Daarom gebruikt men voor de basis van het werkwoord (een soort stam) een kanji, maar worden uitgangen met hiragana weergegeven.

Radicalen
Naast de hele simpele karakters als de boven gebruikte voor 'zon', zijn er ook zeer gecompliceerde karakters. Als we alle bestaande karakters goed beschouwen zien we veel gebruikte delen of elementen vaak terugkomen. Dit zijn meestal wat simpeler basiselementen, die radicalen genoemd worden. Het bekende standaardwerk van Nelson, Japanese-English Character Dictionary, geeft een mooi overzicht van de 214 radicalen, waarvan de eenvoudigste overeenkomen met de eerste oude pictogrammen. Deze radicalen, waarvan de meeste ook als zelfstandig karakter voorkomen, kunnen als element of onderdeel van een groter karakter ook in een iets andere vorm weergegeven worden. Een mooi voorbeeld hiervan is 'water'. Water zelf wordt als zelfstandig karakter als 'mizu' uitgesproken, maar in combinaties met andere karakters vaak (ook weer niet altijd) als 'sui', zoals in 'suigin', letterlijk vloeibaar zilver, dus kwik.

In het begrip 'sneeuwschoen' komt het water-karakter als onderdeel van het karakter voor schoen voor. Het eerste van de twee karakters betekent dus sneeuw (yuki). In het karakter voor 'alcohol' of 'sake' zien we in het linkerdeel van het karakter het waterkarakter in een veranderde of gestileerde vorm staan. In deze vorm zien we het erg vaak als radicaal en geeft aan dat het gehele karakter iets te maken heeft met water of iets vloeibaars.
Overigens zien we bovenstaand karakter voor sake of alcohol ook veelvuldig terug in namen van Chinese restaurants. Samen met andere karakters geeft het aan dat het een plaats is waar alcohol geschonken wordt, dus dat het een restaurant is.

Kun-yomi en on-yomi
Een van de moeilijkheden bij het leren van de Japanse taal is dat kanji meestal twee of meer uitspraken hebben. Ze hebben de originele Japanse uitspraak, deze wordt kun-yomi genoemd, maar de kanji hebben, toen zij uit China werden overgenomen, ook hun Chinese uitspraak meegenomen en deze wordt eveneens gebruikt, zij het enigszins veranderd in de loop der jaren. Deze oorspronkelijk Chinese uitspraak wordt on-yomi genoemd. Bijvoorbeeld: het woord voor 'eten' is 'taberu'. Hierbij is de 'ta'-klank de kun-yomi van het eerste karakter van 食べる. De on-yomi, dus de andere uit China afkomstige uitspraak van dit kanji, is 'shoku'. De on-yomi wordt meestal (maar lang niet altijd) gebruikt in woordcombinaties, zoals bijv. in 'eettafel', dit is 'shokudai' en in kanji schrijft men 食台.

Furigana
Over het algemeen worden bij de kanji geen uitspraak weergegeven, men dient de uitspraak van een kanji te kennen en dus uit het hoofd te leren. Uitzonderingen zijn vaak de kanji in kinderboeken, hele moeilijke of weinig bekende kanji of eigennamen. In deze gevallen wordt wel vaak de uitspraak in kleine hiraganakarakters bij of boven de kanji geplaatst, deze noemt men furigana (ook wel yomigana). Kanji die gebruikt worden in eigennamen kunnen namelijk naast de bovengenoemde kun-yomi en on-yomi ook nog eens een 'naam-uitspraak' hebben, die nanori wordt genoemd.
Als de tekst horizontaal wordt geschreven, staan de furigana boven de kanji. Als de tekst verticaal wordt geschreven staan ze ernaast, zoals hieronder is aangegeven.

Problemen bij het interpreteren van kanji
Door de verschillende mogelijke uitspraken van een kanji en ook door de soms vele verschillende betekenissen van één woord ontstaat soms een verkeerde interpretatie van Japanse begrippen. Een bekend voorbeeld van een dergelijke fout, die men helaas nog steeds in een aantal reisboeken tegenkomt, is de vertaling van Fuji-san, de berg Fuji in Japan. Het begrip 'berg' heeft als kun-yomi 'yama' en als on-yomi 'san'. Hoewel men in het westen nog wel eens (eigenlijk foutief) het woord Fujiyama tegenkomt, wordt in Japan alleen nog Fujisan gebruikt. Omdat er vertalers waren die het meer voor de hand vonden liggen om 'meneer' voor het bekende (maar andere) begrip 'san' te gebruiken, werd Fujisan wel als 'meneer Fuji' vertaald, hoewel deze 'san' dus niets met het begrip 'meneer' te maken heeft en de Japanners het ook helemaal niet zo bedoelen. Dat wordt ook nog eens duidelijk als men de kanji bekijkt. De eerste twee worden uitgesproken als Fu-ji en de derde is het teken voor berg met de uitspraak 'yama' of 'san'.
Kanji voor Fu-ji-san:    富士山

Hiragana en Katakana
In de Japanse taal kunnen alle klanken met de hiragana- of katakanakarakters geschreven worden. Deze twee klankalfabetten zijn qua klanken identiek maar verschillen in de toepassing. Hiragana wordt gebruikt voor het 'gewone' Japans en katakana voor klanknabootsende woorden, waaronder dus buitenlandse woorden en namen.
Voor het omzetten van de Japanse klanken naar onze letters, zodat wij ze kunnen lezen, is een internationaal systeem afgesproken: het gemodificeerde Hepburnsysteem.

Hiragana
Zoals al boven bij de kanji is vermeld, is het werkwoord "eten" in het Japans: "taberu". Hiervan wordt "ta" weergegeven door een kanji en de rest "be - ru" wordt door twee hiraganakarakters weergegeven:
食べる(ru wordt uitgesproken als de nederlandse roe, alhoewel de oe meestal als kort tot zeer kort wordt uitgesproken).
Voor de uitgangen van werkwoordsvormen ontwikkelde men uit kanji die diezelfde uitspraak hadden als de klank die men wilde weergeven, een nieuw klankalfabet (hiragana). Bovenstaande "be" en "ru" hiragana karakters zijn dus afgeleid uit kanji met de de uitspraak "he" en "ru". De "be" bereikte men dan door een extra tekentje " rechtsboven het 'he'-karakter te plaatsen. De hiraganakarakters kan men dus zien als zeer gesimplificeerde kanji die geen begripsbetekenis meer hebben maar uitsluitend als klankweergave gebruikt worden en zijn in de 8e-9e eeuw ontstaan.
Zoals al is gezegd kan in de Japanse taal alles met hiraganakarakters worden weergegeven. Het eerste voorbeeld boven, "ni-hon-go" (Japanse taal), kan dus ook in hiragana worden weergeven en ziet er dan als volgt uit: にほんご . Er zijn nu wel 4 hiraganakarakters nodig. Er staat dus in hiragana hetzelfde als boven in kanji : "ni-ho-n-go" oftewel: "Japanse taal". Vergelijk dit met de hiraganatabel hier onder.

Het Japans kent de klanken die ongeveer klinken als onze a, i, u, e, o  plus deze klinkers voorafgegaan door de medeklinkers k, s, t, n, h, m, y, r en w.
Dus men heeft de klanken: a, i, u, e, o 
Met de a ontstaan: ka, sa, ta , na, ha, ma, ya, ra en wa
Met de i ontstaan: ki, shi (eigenlijk si), chi (eigenlijk ti), ni, hi, mi en ri (yi en wi bestaan niet)
Met de u ontstaan: ku, su, tsu, nu, fu (eigenlijk hu), mu, yu en ru (wu bestaat niet)
Met de e ontstaan: ke, se, te, ne, he, me en re (ye en we bestaan niet)
Met de o ontstaan: ko, so, to, no, ho, mo, yo, ro en wo (meestal uitgesproken als "o")
En men heeft de medeklinker: n.
Daarnaast is een aantal combinaties mogelijk: ki + ya = kya enz.

Voor al deze klanken heeft men een hiraganakarakter en daarnaast nog eens een katakanakarakter. Het gebruik van kanji is dus niet noodzakelijk maar maakt het lezen wel makkelijker (als men de kanji kent natuurlijk) ook al omdat het Japans veel homoniemen kent (gelijkluidende woorden met verschillende betekenis) maar die homoniemen hebben wel een verschillende kanji.

Bijv.: Het Japanse woord voor kind = kodomo en is opgebouwd uit ko + do + mo.
In hiragana : こども (zie de hiraganatabel hieronder).
Men prefereert echter de kanji: 子供   Uitspraak van deze kanji: ko - domo.

De uitspraak van sommige hiraganakarakters (en die van de overeenkomstige katakanakarakters) kan nog beïnvloed worden door er kleine tekens rechts boven te plaatsen, zodat de klanken stemhebbend worden: sa (さ ) wordt za (ざ ) , ka (か ) wordt ga (が )enz. De uitspraak van ga is als die in het Franse garçon. De klank shi wordt ji (uitspraak: dzji) enz, ha wordt ba enz. Een andere mogelijkheid is het plaatsen van het º - tekentje rechtsboven sommige karakters, waardoor de p-klank ontstaat. In hiragana is dan het karakter ha = は, ba = ば en pa = ぱ .In katakana zijn dit resp.: ハ , バ en パ .
Men kent in de Japanse taal lange klinkers. Deze worden ongeveer tweemaal zo lang uitgesproken als de gewone klinkers. In hiragana geeft men dit bij de 'o' en 'u' meestal aan door er een 'u' achter te plaatsen. Bij de 'a', 'e' en de 'i' wordt de klinker over het algemeen nogmaals geschreven. Het kan een wezenlijk verschil betekenen. Het woord 'ojisan' bijvoorbeeld, betekent 'oom' (of in het algemeen een oudere man) maar 'ojiisan' betekent 'grootvader'. Iets vergelijkbaars geldt voor 'obasan' dat 'tante' betekent, maar 'obaasan' betekent 'grootmoeder' (of een oudere vrouw).
Tenslotte nog iets over de beroemde r. De uitspraak van de Japanse r (als in ra) ligt ongeveer tussen onze r en l in, maar wordt in het Hepburnsysteem met de r weergegeven. Onze echte rollende r kunnen de Japanners niet uitspreken en wordt door hen met hun r (tussen r en l in) uitgesproken. In onze oren klinkt dat dan meer als een l.

Okurigana
De geschreven Japanse taal bestaat voornamelijk uit een combinatie van kanji en hiraganakarakters, zoals in werkwoorden, waar de stam veelal met een kanji wordt weergegeven en de uitgang met hiraganakarakters. We hebben al het werkwoord 'taberu' 食べる (eten) gezien. Hier is het eerste karakter een kanji (ta). Daarna komen twee hiraganakarakters (be-ru). Deze worden in dit verband okurigana genoemd.

Katakana
Katakanakarakters, ontstaan in de 12e eeuw, zijn tekens voor exact dezelfde klanken als de hiraganakarakters (men heeft dus twee 'klankalfabetten'), maar in het algemeen kan men stellen dat deze karakters worden gebruikt voor de weergave van de nabootsing van klanken, zoals bijv. buitenlandse namen en woorden. Men probeert dan de klanken van de (buitenlandse) woorden zoveel mogelijk te benaderen en geeft dit dan weer d.m.v. katakanakarakters. Het gaat dus echter niet alleen om buitenlandse klanken, ook andere (Japanse) klanknabootsende woorden (onomatopeeën) als 'pachinko', worden in katakana geschreven. Pachinko is het Japanse gok- of flipperspel, waarvan het woord is afgeleid van het geluid dat de kogels maken als ze in aanraking komen met de spijkers: 'patsjin'.
Een voorbeeld van een in katakana weergegeven buitenlands woord is: アムステルダム 
In katakana staat hier : "a-mu-su-te-ru-da-mu", waarmee ons woord "Amsterdam" zoveel mogelijk benaderd is. Bedenk dat de 'u'-klank uit de klanken mu, su en ru nauwelijks wordt gehoord.
In katakana worden lange klinkers over het algemeen aangegeven door een streepje achter de klinker te plaatsen. Het woord 'biru' (ビル) betekent 'gebouw' maar 'bi-ru'  (ビール) betekent 'bier'.

Buitenlandse (persoons)namen
Zoals hierboven al is vermeld worden buitenlandse (persoons)namen via klanknabootsingen d.m.v. katakanakarakters weergegeven.
In China, waar men niet de beschikking heeft over klankalfabetten, zoekt men Chinese karakters die qua klank (dus uitspraak) overeenkomen met de klank van de om te zetten naam. De Chinese betekenis van die karakters doet eigenlijk niet ter zake, al neemt men wel het liefst karakters die een positieve betekenis hebben.
In Japan doet men dit tegenwoordig ook wel, indien men de naam wil weergeven met kanji, maar dat is eigenlijk niet Japans. Normaal gesproken zoekt men bij buitenlandse begrippen en eigennamen katakanakarakters waarvan de klanken overeenkomen met de om te zetten naam.
Voor een naam als Rianne neemt men de katakanakarakters van ri-a-n-ne, dus:  リアンネ
Een naam als Vincent zal worden:  fi-n-se-n-to, dus:    フィンセント
Hierbij zien we de klank 'fi', die niet in de katakana- (en hiragana)tabel staat. Deze wordt gevormd door de 'fu' klank te nemen en een iets kleinere kleine 'i' karakter rechts schuinonder te zetten. Aldus ontstaat de 'fi'.
De 'n' is de enige medeklinker waarmee een klank kan eindigen. Een naam als 'Vincent' eindigt op een 't' en daarvoor wordt meestal de 'to'-klank gebruikt.

Nederlandse woorden in de Japanse taal
Vanaf 1600 hebben de Nederlanders goede contacten onderhouden met de Japanners en vanaf 1641 waren het de Nederlanders op het eiland Deshima, die als enige buitenlanders (naast de Chinezen) nog handel mochten drijven met Japan. Dit heeft tot 1854 geduurd, toen de Amerikanen de openstelling van Japan afdwongen. De Nederlanders kenden een aantal begrippen en woorden (bijv. uit de zeevaart) die de Japanse taal niet kende en deze Nederlandse woorden deden op die manier hun intrede in het Japans. Veel woorden bestaan nog. In de tabel hieronder staat een aantal van deze woorden. Omdat de Portugezen eerder in Japan waren (vanaf 1543) zijn er ook Portugese woorden overgenomen en sinds de openstelling van Japan zijn er ook veel Engelse (Amerikaanse) woorden in het Japans te vinden.

Cijfers en getallen

V.w.b. de getallen worden tegenwoordig meestal, zoals in kranten, onze westerse getallen gebruikt. Ook in de grotere restaurants hebben de menukaarten onze cijfers. In veel kleinere restaurants en bars echter ziet men nog de vroeger normaal gebruikte Japanse karakters. Veelal worden daar  nl. de menu's en gerechten verticaal geschreven en dan worden ook de Japanse karakters gebruikt.
In de tabel hiernaast staan deze vermeld, inclusief de uitspraak, met onze cijfers er naast. De karakters 千 (1000) en 万 (10.000) zien we ook terug bij bijv. automaten voor trein- of metrokaartjes.
De uitspraak van de getallen 0 t/m 10, alsmede de uitspraak voor honderd, duizend, tienduizend en honderdmiljoen (dit zijn de 'eenheden' waar men mee werkt) staat vermeld in het internationaal afgesproken gemodificeerde Hepburn systeem en in de 4e kolom staat ter verduidelijking de fonetisch geschreven Nederlandse uitspraak.

De keuze tussen yon en shi bij 4, tussen nana en shichi bij 7 en tussen ku en kyû bij 9 is soms vrij en soms afhankelijk van de situatie. Men zegt enerzijds. ku-ji (= 9 uur) maar anderzijds is het kyû-fun (= 9 minuten). Het is shichi-ji (= 7 uur) maar nana-fun (7 minuten).

Combinaties maakt men net als wij: 25 = 2 (x) 10 (+) 5 = ni-jû-go.
Grote getallen worden uitgedrukt in eenheden van de in de tabel genoemde getallen. Vanaf tienduizend (man of ichi-man) werkt men in stappen van 10.000.  Twintigduizend wordt dan 2 x 10000 = ni-man en één miljard is 10 x 100.000.000 = jû-oku (十億 )
Een getal als 263.381 wordt dan: 26 (x) 10.000 (+) 3 (x) 1000 (+) 3 (x) 100 (+) 8 (x) 10 (+) 1 =
nijû-roku-man sanzen sanbyaku hachijû ichi ( 二十六万三千三百八十一)

We zien dat bij sanzen de s van sen een z is geworden en bij sanbyaku de h van hyaku een b is geworden. Dit is eigenlijk alleen ter wille van een prettig lopende uitspraak.

Horizontaal of verticaal schrift
In navolging van de Chinezen is men het Japans ook verticaal gaan schrijven en dan van rechts naar links. Een logisch gevolg is dat men dan ook de boeken (in onze ogen) van achteren naar voren schrijft en dus ook leest. Dit gebeurt nog steeds. In boeken wordt nog steeds het Japans verticaal gedrukt, van rechts naar links en van achteren naar voren. Ook in de ballonnetjes van stripverhalen (manga)  zien we dit terug, ook hier verticaal en van rechts naar links. Onder invloed van het westen is men echter ook horizontaal en dan van links naar rechts gaan schrijven en in kranten zien we tegenwoordig een mengsel van beide stijlen. Veelal zijn artikelen verticaal geschreven maar andere delen, zoals kleine artikelen, koppen, advertenties etc., zijn weer horizontaal geschreven. Over het algemeen worden cijfers in verticaal geschreven stukken met Japanse karakters weergegeven (de karakters uit de tabel boven) en in horizontaal geschreven stukken zien we onze cijfers. Dit is echter geen wet van Meden en Perzen, want met name in kranten, zien we wel onze cijfers, zoals een jaartal, in verticaal geschreven artikelen.

Woordenboeken
Een veel gestelde vraag is natuurlijk: hoe zoeken de Japanners hun woorden op in een woordenboek?
We vergeten even dat er, speciaal voor de westerlingen, tegenwoordig woordenboeken zijn waarbij de trefwoorden in romaji (dus in onze romeinse letters) worden weergegeven.
In de gangbare woordenboeken geeft men de trefwoorden weer in hiragana en katakana. Vervolgens houdt men de  volgorde aan die overeenkomt met de volgorde van de hiragana en katakanakarakters in de tabel, zoals hierboven weergegeven, d.w.z. van links naar rechts en dan van boven naar beneden. Dus eerst de woorden die beginnen met a, dan met ka, dan met sa enz. enz. Na a-serie komt de i, ki, si etc.
Voor het opzoeken van de kanji worden weer andere methoden gebruikt. Men kan bijv. het aantal streepjes tellen dat nodig is om het bepaalde karakter te tekenen. In het kanji-boek worden dan eerste de karakters gegeven die uit 1 streepje bestaan, vervolgens uit 2 enz. Het vervelende is nu dat er erg veel karakters zijn die uit 11, 12, 13 etc. streepjes bestaan, hetgeen dan toch nog veel zoekwerk oplevert.
In een andere methode, de radicaalmethode zoals bijv. toegepast in het eerder aangehaalde boek van Nelson, heeft men voorin een overzicht van alle radicalen en begint men in het kanji-boek met de karakters die het simpelste radicaal als element hebben.

Links naar de Japanse taal

Literatuur

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan