Klik hier, als links het navigatiemenu ontbreekt.

Begrippen en namen worden hier verklaard.
De getallen achter het trefwoord zijn links naar plaatsen in deze site of  naar het www.

tabi, 1

Tabi zijn witte sokken waarbij de grote teen los van de andere tenen zit. Ze worden gebruikt bij het dragen van 'geta' of 'zori'. Hierbij loopt een riempje tussen de grote teen en de andere tenen door. De tabi en de zori of geta dienen gebruikt te worden bij het dragen van een kimono.

taikô (taiko)

Als een kampaku werd opgevolgd door zijn zoon, kon deze kampaku taikô worden, mits hij geen monnik werd. Als hij zich kaal schoor en monnik werd, werd hij zenkô. Hoewel dit gold voor alle kampaku, wordt met taikô veelal Toyotomi Hideyoshi bedoeld.

taisha

Net als jingû een belangrijk type shintôheiligdom. Zoals bijv. de Fushimi Inari Taisha.

taiyôreki

De nieuwe (westerse) zonnekalender die men op 1 januari 1872 heeft ingevoerd. Daarvoor rekende men in Japan met de Chinese maankalender (kyûreki).

tako
tako-age

Een 'tako' is de bekende Japanse vlieger en 'tako-age' is het omhoog laten van een vlieger, dus het vliegeren. Het is een zeer populaire sport in Japan bij kinderen en volwassenen met vliegers in alle soorten en maten en dan voornamelijk in de winter. Het wordt tegenwoordig steeds moeilijker in Japan om te vliegeren, wegens ruimtegebrek.

takuhatsu, 1

Het bedelen van de monniken, hetgeen men veel in Japan ziet. De bedelmonnik is noch blij als hij iets krijgt noch verdrietig als hij niets krijgt.

tannin, 1

Iemand die niet bij de eigen groep hoort, een buitenstaander. Hier tegenover staat de 'nakama'.

tatami of
tatamimatten

Vloerbedekking van rijststro in kamers die in Japanse stijl zijn ingericht. Bijv. in ryokans. De meeste moderne Japanse huizen zijn westers ingericht maar hebben (indien mogelijk) nog wel 1 Japanse kamer met tatamimatten. De grootte van een kamer wordt uitgedrukt in het aantal tatamimatten. De tatamimatten zijn ong. 1 x 2 meter maar er zijn afwijkingen. Tatamimatten mogen niet met schoenen of slippers belopen worden. Dit mag uitsluitend met sokken of op blote voeten.

tatemae

Tatemae 建前 is een Japans begrip waarmee iemand zijn ideeën of gevoelens naar buiten brengt (voor de bühne), maar de echte gevoelens of ideeën voor zich houdt. Dit in tegenstelling tot Honne (zie aldaar). Vaak wordt tatemae gebruikt om het gezicht te redden.

tatoeage, tatoeages
tatoeëren
tattoo

Hoewel het (laten) aanbrengen van tatoeages bij leden van de yakuza een normaal gebruik is, worden tatoeages door de gemiddelde Japanner niet erg gewaardeerd, terwijl dit in de westerse landen juist populair is geworden. Voor meer informatie over Japanse tatoeages en hun geschiedenis, zie de links.
Deze tatoeagekunst, waarbij grote delen van het lichaam versierd wordt, wordt Irezumi genoemd.
Ook het laten aanbrengen van Japanse karakters, zoals vrede, vriendschap en eer, als een tatoeage is in het westen erg populair. Hierover bereiken ons veel vragen.
Inmiddels is er een website die een overzicht van de meest populaire Japanse tattoo karakters met de betekenis (in het Engels) laten zien.
Overweegt u een tatoeage: kijk eens op deze link voor de karakters.

temari, 1 , a
temariballen

Een oude Japanse handwerkkunst, waarbij ballen, vroeger gemaakt van restanten kimonostof, in allerlei patronen worden versierd met gekleurd naaigaren. Vroeger werden deze ballen gebruikt bij een balspel voor meisjes.

tempura, 1

Japans gerecht, bestaande uit groente of vis, gedompeld in deeg en daarna gefrituurd. Met name de aldus klaargemaakte garnalen zijn bekend.

tempyo cultuur

De cultuur tijdens de Nara periode (710-784) en dan met name tijdens het bewind van keizer Shomu (729-749). Het was een aristocratische cultuur, sterk beïnvloed door de Chinese Tang dynastie en het boeddhisme.

tennô

Benaming voor keizer, meer speciaal voor die van Japan (dagelijks spraakgebruik). Letterlijke betekenis: hemelse keizer of keizer onder de keizers. Elke andere keizer wordt officieel 'kôtei' genoemd. In Japan noemt men de keizer nooit bij de naam. Men spreekt over Heisei-tennô maar men zegt nooit '(keizer) Akihito'.

theeceremonie, 1

Bepaalde ceremoniële wijze van thee zetten, waarbij de geestelijke ervaring van het moment belangrijk is.

tofu

Een soort vleesvervanger, gemaakt van sojabonen. Wordt gebruikt in bijv. soep. Bevat veel vitamine B,  kalk, kalium en proteïnen.

Tôkaidô
(Tokaido)

Tijdens de Edo periode (1603-1868) was de Tôkaidô een belangrijke en beroemde weg tussen Edo en Kyoto. Langs deze weg, die veelal te voet werd afgelegd, lagen 53 nederzettingen waar de reiziger zich kon verfrissen, kon rusten of overnachten. Het Togukawa shogunaat had een omvangrijk politie- en spionagenetwerk in deze plaatsen zodat de reizigers in de gaten gehouden konden worden. Het beginpunt in Edo was de Nihonbashi, de bekende brug in Edo. Het eindpunt was in Kyoto. De schattingen van de lengte van de Tôkaidô varieren van 490 tot 514 km. Er waren 5 van dergelijke wegen, die allemaal begonnen bij de Nihonbashi. Deze wegen werden de Gokaidô genoemd.

tokonoma

Een nis (ongeveer 80 cm breed en ongeveer 40 cm diep) in een woonkamer, restaurant of theehuis. Er hangt een rolschildering (kakejiku) en vaak zet men er een bloemstuk (ikebana) bij, beide passend bij het seizoen. De plaats voor de tokonoma is een ereplaats en wordt meestal gereserveerd voor de gast.

Tokugawa

Belangrijke samoerai clan, die afstamt van Minamoto clan. Tokugawa Ieyasu was de grondlegger van het Tokugawa shogunaat (1603-1867)

Tokugawa Ieyasu
(1542 - 1616)

De eerste Tokugawa shôgun en grondlegger van het Tokugawa shogunaat. Hij diende eerst als samoerai bij zijn voorgangers, Oda Nobunaga en Toyotomi Hideyoshi en werd een belangrijke daimyô. Toen Hideyoshi was overleden kreeg Ieyasu de alleenheerschappij na zijn overwinning in de slag bij Sekigahara (oktober 1600). Om het Tokugawa shogunaat veilig te stellen was het nog wel nodig om de inmiddels  volwassen geworden zoon van Hideyoshi, Toyotomi Hideyori, te verslaan in diens kasteel in Osaka in 1615. Tokugawa Ieyasu was shôgun van 1603 tot 1605 maar bleef tot zijn dood in 1616 de grote leider achter de schermen. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Tokugawa Hidetada.

tokugawaperiode, 1

De periode van 1600-1867 waarin de Tokugawa shoguns vanuit Edo de macht over Japan uioefenden. Dit gebeurde op vrij dictatoriale wijze, hetgeen wel rust en stabiliteit bracht. Er was wel steeds een keizer, maar de uiteindelijke macht lag bij de shoguns.

torii, 1

Ingangspoort bij een shintôtempel. Geeft aan waar de heilige grond behorende bij de tempel begint. Ze zijn vaak vermiljoen geschilderd maar niet altijd.

tôrô nagashi, 1
(toro nagashi)

Op de avond van de laatste dag van het O-Bon festival wordt een ceremonie gehouden, die 'tôrô nagashi' wordt genoemd en waarbij papieren lantaarns met aangestoken kaarsjes op het water worden gezet. Deze lantaarns drijven dan weg op de stroming van de rivier en begeleiden de geesten naar hun eigen wereld want op deze laatste avond keren de geesten van de voorouders weer 'huiswaarts'. Een dergelijke ceremonie wordt tegenwoordig ook bij andere gelegenheden gehouden, zoals bij de herdenking van de atoombomslachtoffers in Hiroshima.

Toyotomi Hideyori
(1593 - 1615)

Zoon van Toyotomi Hideyoshi en Yodogimi. Toen zijn vader Toyotomi Hideyoshi overleed in 1598, was Hideyori nog maar 5 jaar. Daarom werden er 5 regenten (5 belangrijke daimyô) benoemd om te zorgen dat hij, als rechtmatige opvolger van zijn vader, leider van Japan zou worden zodra hij volwassen was. Tussen deze 5 daimyô ontstond een tweespalt. Een deel wilde Hideyori blijven steunen en het andere deel, waaronder Tokugawa Ieyasu, zag niets in Hideyori en wilde zelf de macht grijpen. De grote slag bij Sekigahara in 1600 was hierbij beslissend in het voordeel van Ieyasu. Later in 1614 vestigde hij definitief de alleenheerschappij door het kasteel van de Toyotomi's in Osaka te vernietigen, waarbij de hele Toyotomi familie werd uitgeroeid, inclusief dus Hideyori en zijn moeder. Hideyori en zijn familie pleegden hierbij seppuku.

Toyotomi Hideyoshi
(1536 - 1598)

Toyotomi Hideyoshi was de opvolger van Oda Nobunaga en daarmee de tweede belangrijke grondlegger van de Japanse eenheid. Geboren als boerenzoon klom hij op tot 'kampaku', belangrijkste adviseur van de keizer. Hij verenigde Japan en probeerde Korea in te lijven maar dit mislukte. Voor hij stierf in 1598 had hij 5 daimyô als regent benoemd voor zijn zoon Hideyori.

trouwceremonie, 1

Ceremonie die bij bepaalde trouwwijze hoort. Dit kan een boeddhistische, een shintô of een christelijke trouwwijze zijn en hoeft niet te passen bij de religie van het bruidspaar.

tsukubai, 1

De plek met een lage waterbassin om de handen en de mond te reinigen vóór de theeceremonie, zodat men geestelijk (door de wandeling door de theetuin) en lichamelijk gereinigd de ceremonie kan beginnen. Tsukubai betekent 'plek om te bukken' .Het bassin zelf (heet chôkubachi) is namelijk meestal een lage betonnen bak (ong. 20-30 cm hoog en 40 cm in doorsnede) met een uitholling bovenin waarin continu een klein beetje water stroomt. Om de handen en de mond te reinigen moet men dan bukken.

tsunami, 1

Hoge vloedgolf in zee. Deze ontstaan door (zware) aardbevingen in zee, zgn zeebevingen. Hierdoor ontstaat op de plek van zeebeving slechts een geringe watergolf, doordat de zee daar meestal heel diep is. De vrijgekomen energie plant zich voort door het water. Zodra de zee ondieper wordt hoopt de energie zich steeds meer op in minder water, waardoor golven van 30 meter hoog kunnen ontstaan. Het woord tsunami is een wereldwijd begrip en afkomstig uit het Japans. Hierin betekent tsu=haven en nami=golf. De meeste tsunami's komen voor in de Stille Oceaan en daarvan de meeste bij Japan.

tsutsumi, 1

Verpakkingskunst, staat in Japan in hoog aanzien.

tsuya, 1

Wake bij overlijden. Is een boeddhistische dienst, meestal de avond voor de crematie, waarin gebeden wordt voor de zielerust van de overledene

tsuyu

Het regenseizoen in Japan. Loopt van begin juni tot midden juli.

U

uchi

Afhankelijk van de gebruikte kanji (schriftteken) is de betekenis: iemands huis, maar heeft daarnaast een veel bredere betekenis van 'groep' waartoe men behoort. Wordt dus d.m.v. twee verschillende karakters (kanji), beide met uitspraak uchi (oetsjie), weergegeven. Deze groep kan van alles zijn, zoals gezin, familie, werk etc. Dit woord wordt op die manier gebruikt om de 'eigen' groep aan te duiden, bijv. 'mijn bedrijf' is 'uchi no kaisha'. Dit is al een heel oud begrip in Japan. Zie ook 'uji'.

uchiwa

De ronde niet opvouwbare Japanse waaier. De opvouwbare waaier is de 'sensu'.

uji

Wordt gebruikt om de clan (of groep) aan te duiden, bijv. Fujiwara uji. Uitspraak is identiek als die van 'uchi', met een bijna identieke betekenis maar uji wordt weer met een andere karakter weergegeven.

ukiyo-e, 1

"e" betekent plaatje of schilderij en ukiyo staat voor het "vlietende leven" (stromende leven). Ukiyo-e betekent dus afbeeldingen van het vlietende leven en is ontstaan in de tweede helft van de 17e eeuw.

umaguchi, 1

Term ontstaan uit de contacten tussen de courtisanes en de Nederlanders op Deshima. Afgeleid van umai en kuchi, dat 'heerlijk' resp. 'mond' betekent. Umaguchi is dus een 'heerlijk mondje' ofwel 'zoenen'. De Japanners kenden dit niet en het is zeker nog steeds geen onderdeel van het Japanse begroetingsritueel.

W

wa (1), 1

In de Japanse taal een partikeltje dat aangeeft dat het voorgaand woord het onderwerp van de zin is. Dit is echter niet noodzakelijkerwijs identiek aan ons (Nederlands) taalkundig onderwerp.

wa (2), 1

De Chinese en Koreaanse benaming voor Japan tijdens de eerste contacten, rond de eerste en tweede eeuw. Wa betekent 'dwerg' omdat men de Japanners zo klein vond. Het is ook de naam van een koninkrijkje op Kyushu rond die tijd, dat ontstaan is uit de vereniging van een aantal kleine staatjes onder koningin Pimiko.
Wa wordt in het Japans nog gebruikt om aan te geven dat iets Japans is, dit ter onderscheiding van 'kan' (Chinees) en 'yô' (westers). Zo betekent 'wafuku' Japanse kleren en 'yôfuku' zijn westerse kleren. Het hier onderstaand 'wagyû' bijvoorbeeld betekent Japans rundvlees.

wabi, 1

Gedachten of gevoelens die men heeft bij een innerlijke vrede, zoals bij het schrijven van poëzie of bij de theeceremonie.

wabi sabi

Het typisch Japanse idee om te kunnen genieten van de simpele dagelijkse dingen en zaken, die dan mede hun schoonheid ontlenen aan de imperfectie. Een eenvoudige onbewerkte tafel, die wat beschadigd is door het gebruik, kan een gevoel van wabi sabi opleveren. Beroemd zijn de eeuwenoude theekommen, in gebruik bij de theeceremonie, die er zeer eenvoudig uitzien en een kleine onvolkomenheid hebben.

wagyû (wagyu), 1

Beroemd Japans runderras dat het zeer smakelijke maar ook zeer dure vlees levert, ook wel Kobe-beef genoemd. Het vlees is zeer sterk gemarmerd door de fijne spierverdeling en heeft daardoor een witte waas. Het merendeel van het vet bestaat uit meervoudig onverzadigd vetzuren en dus goed voor hart en bloedvaten. De runderen, die overigens ook soms uit Amerika komen en voor de slacht naar Kobe worden gestuurd, zijn dus van een bepaald ras maar worden ook gemasseerd en gevoerd met bepaalde granen en bier. Op de juiste wijze bereid behoort dit tot één van lekkerste vleesgerechten. Eén kilo kost ruim € 400. wa-gyû betekent Japans rundvlees.

waka, 1

Originele Japanse 31 lettergrepige versvorm.

wasabi, 1

Tot een pasta verwerkte Japanse mierikswortel. Ingrediënt uit de Japanse keuken. Heeft een sterke smaak, wordt o.a. in sushi gebruikt maar ook, opgelost in de sojasaus, als dipsaus bij sashimi en eventueel bij sushi.

washi, 1

Speciaal papier dat gebruikt wordt voor sho, de Japanse kalligrafie.

washitsu, 1

Traditioneel Japanse kamer.

waterhandel

Zie  'mizu shobai'.

Y

yakitori
yakitori-ya

Boven houtskool geroosterde stukjes kip op een pen.
Met het achtervoegsel '-ya' wordt het restaurant aangeduid.

yakuza

Onderwereld in Japan, vergelijkbaar met de maffia in Italië. Leden zijn veelal versierd met tatoeages om trouw aan de organisatie te bewijzen. Men hakt bij een niet juist of falend optreden, als een soort vergiffenis, bij zichzelf een vingerkootje af en stuurt die naar hun leider. Dit gebaar dient om trouw aan de leider over te brengen.

yama-biraki

Een shintô ceremonie tijdens welke het seizoen voor het beklimmen van de heilige bergen wordt geopend. In het bijzonder het beklimmen van de berg Fuji.

yamabushi

Dit waren oorspronkelijk de volgelingen van de boeddhistische Tendai-sekte. De yamabushi ('zij die in de bergen slapen') trokken zich terug in kloosters in de bergen en werden zeer geduchte krijgslieden, de zgn. krijgermonniken, die veel macht en invloed kregen en waar de heersers terdege rekening mee moesten houden.

Yamatei, 1

Gebied in Japan, genoemd in de vroege Chinese annalen (tweede eeuw). Het is niet duidelijk welk gebied precies bedoeld werd. Een gebied op Kyushu of op Honshu, mogelijk Yamato.

Yamato, 1

Naam van het gebied (ook provincie geweest) ten zuiden van Kyoto, met Nara en daarvoor Asuka als belangrijke steden. Dit gebied kan, niet zo ver na het begin van de christelijke jaartelling, gezien worden als maatschappelijke, staatsrechtelijke en culturele schoot van Japan. De Chinese annalen refereren ook aan Yamato, maar mogelijk werd hier gedoeld op een gebied in Kyushu, maar dat is niet zeker. Ook werd Yamatei genoemd en ook hiervan is niet zeker of hiermee een gebied op Kyushu bedoeld werd of dat men hetzelfde gebied als Yamato bedoelde.
Yamato wordt ook wel gebruikt om Japan zelf aan te duiden.

yari,  1

Een speer of lans. Voornamelijk gebruikt door de boeddhistische (vecht)monniken (heisô) maar later ook door de samoerai die toen langzamerhand de samoerai met pijl en boog gingen vervangen. Ook de soldaten te voet (ashigaru) gingen de yari gebruiken. De yari werd ook langer. In het leger van Oda Nobunaga had men wel yari van ruim vijf meter lang.

Yayoi cultuur
Yayoi periode,  1

Rond 300 v. C. staken groepen mensen van het vaste vasteland (Korea) het water over en vestigden zich aanvankelijk in Kyushu. Later trokken zij verder naar het oosten, naar Honshu, voornamelijk in de Yamato vlakte, het gebied bij het huidige Kyoto. De meegebrachte cultuur kende landbouw en metaalbewerking (ijzer en brons). Tot ongeveer 300 n. C. spreekt men van de Yayoi periode.
De Yayoi periode ligt qua tijd tussen de Jômon- en Kofun periode in.

yen ( ¥ )

Japanse munteenheid. 100 Yen = €  0,90 en €  1 =  109 Yen (feb. 2008)

yobiko

Voorbereidende school. Wordt vaak in de avonduren en/of in de weekenden als aanvulling op de normale school gevolgd, ten einde het toelatingsexamen voor de universiteit te kunnen doen. Zie ook Juku.

Yoshiwara

Bekende uitgaanswijk (met geisha's en courtisanes) in Edo (Tokyo) tijdens de Edo periode.

yukata, 1

Een niet gevoerde katoenen (vaak blauwe) kimono-achtige dracht. Wordt door mannen, vrouwen en kinderen gedragen, bijv. na een bad maar ook 's zomers op straat.

Z

zabuton

Vierkant plat kussen waarop men zit (op de grond).

zaibatsu, 1

Een conglomeraat van bedrijven onder een moedermaatschappij, meestal een bank. Dergelijke groepen van bedrijven waren voor de Tweede Wereldoorlog zeer machtig in Japan maar werden door de Amerikanen verboden. Later kwamen ze toch weer terug onder de naam 'keiretsu'. Voorbeelden zijn: Mitsui, Mitsubishi, Sumitomo en Sanwa. Zij hebben allemaal een grote bank als een soort moederbedrijf.

zazen, 1

Meditatievorm bij zen, waarbij men op een bepaalde wijze zittend mediteert. Achter de mediterende loopt een monnik die op de schouder van de mediterende slaat met een 'keisaku' (een eikenhouten lat) als zijn aandacht afdwaalt.

zen(boeddhisme), 1

Een vorm van boeddhisme die tijdens de Kamakura periode (1189-1333) vanuit China (tijdens de Sung dynastie) werd geïntroduceerd door terugkerende Japanse monniken.
Eisai (1141-1215) stichtte de Rinzai sekte en Dogon de Soto sekte. Verschil met 'gewoon' boeddhisme is dat men de verlichting bereikt door meditatie en niet door het opzeggen van soetra's.

zenkô

Als een kampaku (zie aldaar) aftrad kon hij zenkô worden mits aan twee voorwaarden werd voldaan. Hij moest worden opgevolgd door zijn zoon en hij moest zich kaal scheren en monnik worden. Werd hij niet opgevolgd door zijn zoon dan kreeg hij helemaal geen titel en als de zoon hem wel opvolgde maar de kampaku wed geen monnik dan werd hij taikô (zie aldaar).

zentuin,  1

Een droge grindtuin. Heet eigenlijk "karesansui" (zie aldaar).

zori

Slipper- of sandaalachtige schoenen waarbij tabi als sokken gedragen worden. De zori waren vroeger van stro en tegenwoordig meer van kunststof.

A B C D E F G H I J K M N O P R S T U W Y Z

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan