Het Japan keizerrijk

Japan is een keizerrijk. De eerste (mythische) keizer Jimmu of Jinmu (die Japan stichtte in 660 v. Chr) was een directe afstammeling van de zonnegodin Amaterasu (zie ook stichting van Japan) en aangezien de volgende keizers door erfopvolging werden bepaald, stammen alle keizers direct af van de zonnegodin. Deze goddelijke status van de keizer werd door de Amerikanen direct na de Tweede Wereldoorlog afgeschaft. De rol van de keizer is nogal afwisselend geweest. In de vroegste geschiedenis speelde de keizer een belangrijke rol maar bezetten de leden van de clans, waarvan de keizer lid was, de sleutelposities en was het het hoofd van die clans die de echte macht in handen had, maar dit is zeer afwisselend geweest. Tijdens de meeste shôgun perioden, zoals bijv. tijdens de Edo periode (1600 - 1867), hadden de shôguns via het militaire apparaat (bakufu) de echte macht en speelde de keizer een zeer ondergeschikte rol. Hoewel dus officieel een monarchie, was het een dictatoriaal systeem met de macht bij de shôgun en niet bij de monarch, die overigens nog wel steeds officieel de shôgun moest benoemen.

De grote ommekeer begon eind 1867 (natuurlijk begonnen de eerste perikelen al veel eerder) en dit had de Meiji restauratie in 1868 tot gevolg, die de macht van de keizer herstelde en het shogunaat liet verdwijnen. Mutsuhito (keizer van 1867-1912 en vanaf 1868 als keizer Meiji) was in februari 1867 al keizer geworden doordat zijn vader, de vorige keizer, was overleden maar het Meiji tijdperk wordt geacht te zijn begonnen in 1868.
Japan was nu in principe een democratie en een eerste kabinet met Ito Hirobumi als eerste Japanse premier, deze trad aan in december 1885.
Toen de keizerlijke macht weer hersteld was werd de keizer ook weer gezien als de spil van het land, hierbij gesteund door de militairen en de grondwet van 1899. Na keizer Meiji volgde keizer Taishô (1912 - 1926). In 1926 volgde Hirohito Taishô op, dit werd de Shôwa periode en Hirohito werd de langst regerende keizer van Japan (1926 - 1989). Zijn goddelijke status was nog steeds onaangetast. Dit werd anders in 1945 toen de Amerikanen Japan bezetten en door hen een nieuwe grondwet werd opgesteld, die op 3 mei 1947 van kracht werd. Hierbij verloor de keizer zijn goddelijke status. Hij is wel het symbool van de staat maar de soevereine macht berust bij het volk, d.w.z. bij het parlement of de Nationale Diet ('kokkai'). De keizer heeft dus geen invloed op de regering maar verricht slechts een aantal beperkte handelingen, zoals het benoemen van de minister-president en de president van het hooggerechtshof. Dat lijkt misschien belangrijk maar de minister-president is dan al aangewezen door de Diet en de president van het hooggerechtshof is door het kabinet aangewezen. Vanaf de Meiji periode tot aan 1947 is de macht van de keizer en dus het functioneren van de monarchie anders dan bijv. in Nederland, dat al een oudere democratie had. Na 1947 is de macht van de keizer vergelijkbaar met die van bijv. de Nederlandse koning (of koningin), uiteraard met detailverschillen. In 1989 overleed Hirohito en werd zijn zoon Akihito de nieuwe keizer, deze periode heet Heisei.

Aftreden keizer Akihito
Op 8 augustus 2016 richtte keizer Akihito (82) zich in een opmerkelijke televisietoespraak (slechts 1x eerder gedaan na de tsunami van 2011) tot het Japanse volk. Hij hintte op een aftreden, maar kon het niet duidelijker formuleren omdat de Japanse wet dit aftreden niet toestaat en eerst gewijzigd moet worden. De keizer sprak van "lichamelijke ongemakken” die het hem steeds zwaarder maakten om zijn ambt uit te oefenen. In juni 2017 is een wet aangenomen die het mogelijk maakt voor de keizer om af te treden. Dit is gebeurd op 30 april 2019. Hiermee is een eind gekomen aan de Heisei periode. Op 1 mei 2019 is zijn zoon Naruhito hem opgevolgd als 126ste keizer van Japan, hiermee begon de Reiwa (令和) periode.

De keizerlijke familie stamt uit een zeer oud geslacht dat, volgens de mythologie, teruggaat tot de godin Amaterasu. De eerste (mythische) keizer was Jimmu, die, alweer volgens de mythologie, Japan in 660 v. C. stichtte.
De keizerlijke troon wordt ook wel de chrysantentroon genoemd, omdat de familie ooit deze bloem als embleem heeft gekozen. De chrysant (kiku) wordt in Japan als een zeer nobele bloem gezien. De keizer wordt wel aangeduid als tennô, hetgeen hemelse keizer betekent.
De huidige keizer Naruhito (per 1 mei 2019) is de 126ste keizer van Japan, Hij is de oudste zoon van ex-keizer Akihito (23 december 1933) en ex-keizerin Michiko (20 oktober 1934).

De chrysant als embleem van de keizerlijke familie.

Keizer Naruhito is geboren op 23 februari 1960, als prins Hiro. Kreeg later de naam Naruhito (Hiro no miya Naruhito no shinnô). Hij trouwde op 9 juni 1993 met Masako Owada (9 december 1963), kroonprinses Masako, nu keizerin Masako. Zij hebben één kind, een dochtertje, prinses Aiko (Toshi no miya Aiko Naishinnô), geboren op 1 december 2001.
In keizerlijke titels komen vaak de woorden shinnô en naishinnô voor, deze betekenen keizerlijke prins resp. keizerlijke prinses.
De officiële troonsbestijging van de nieuwe keizer was op 22 oktober 2019. Een speciale tocht door Tokyo die na de plechtigheid zou plaatsvinden werd uitgesteld omdat Japan rond die tijd nog steeds kampte met de gevolgen van de tyfoon Hagibis. Deze tocht werd uitgesteld naar 10 november 2019.

Huidige keizerlijke familie met troonopvolging
Keizer Naruhito en zijn vrouw hebben een dochter, die niet in aanmerking komt voor de troonopvolging omdat zij van het vrouwelijk geslacht is. Naruhito heeft een broer, Fumihito of kroonprins Akishino (1965), die is getrouwd met Kiko of prinses Akishino (1966). Deze Akishino is nu de eerste in de lijn voor troonopvolging en is dus kroonprins. Fumihito en Kiko hebben 3 kinderen, de eerste 2 zijn dochters, prinses Mako (1991) en prinses Kako (1994). In 2006 kregen zij een zoon, prins Hisahito. Prins Hisahito is nu de 2de in de lijn voor de troonopvolging. en wordt gezien als een zekere keizer in de toekomst en wordt dan nu al hierop voorbereid.
Keizer Naruhito heeft ook nog een zuster, Sayako (1969), maar die moest bij haar trouwen afstand doen van haar titels en is officieel geen lid meer van het keizerlijk huis. Zij is getrouwd met een planoloog Kuroda Yoshika en heeft ook haar mans naam aangenomen, zij heet nu Kuroda Sayako.

Probleem van de troonopvolging
De keizer met zijn lange afstammelingenlijn blijft natuurlijk een belangrijk symbool voor Japan. Men was echter bang voor een probleem bij de troonopvolging, omdat zowel de huidige keizer Naruhito, als zijn jongere broer, prins Akishino, tot voor kort geen zonen hadden en de huidige Japanse grondwet bepaalt nu eenmaal dat alleen mannen de troon mogen bestijgen. Keizer Naruhito heeft alleen een dochtertje. Prins Akishino en zijn vrouw prinses Kiko hebben twee dochters en sinds 6 september 2006 ook een zoon.
Het van oorsprong gewone burgermeisje Masaka Owada (nu keizerin Masako) heeft het erg moeilijk gehad met het strakke keurslijf van het Japanse hof. Kroonprins Naruhito maakte hier tijdens een persconferentie zelfs een opmerking over, iets dat zeer ongebruikelijk is in Japan. Daarnaast kwam er een grote druk op prinses Masako te liggen om te zorgen voor een mannelijke troonopvolger. Dit alles bij elkaar maakte dat zij depressief raakte, iets dat overigens ook is gebeurd met de vorige keizerin Michiko.
Men bestudeerde de mogelijkheid van adoptie van een verwant binnen de keizerlijke familie (een oud gebruik in Japan) of een grondwetswijziging, zodat ook vrouwen de keizerlijke troon kunnen bestijgen. Hierdoor zou bijv. prinses Aiko t.z.t. keizerin kunnen worden. Eigenlijk wordt zij dan keizer want in Japan worden alleen de echtgenotes van een keizer keizerin genoemd. In juli 2005 heeft een speciale commissie aanbevolen om ook vrouwelijke troonopvolgers toe te staan en in november 2005 kwam een regeringscommissie ook tot deze aanbeveling, die in het algemeen positief is ontvangen. Volgens schattingen steunt 80% van de bevolking een dergelijke wetswijziging. Maar natuurlijk zijn er ook weer conservatieve krachten die hier fel op tegen zijn, omdat dit een verzwakking van de keizerlijke status zou betekenen en vooral een breuk met de traditie.
Vroeger was een mannelijke opvolger nooit een probleem omdat de keizer er meestal een aantal concubines op nahield. Keizer Meiji (1852-1912) bijvoorbeeld, had met zijn vrouw ook geen zonen, maar hij had bij 5 concubines 15 kinderen, waarvan 5 jongens. Weliswaar overleden er 4, maar er bleef er toch nog 1 over, die de volgende keizer werd (Yoshihito of Taishô). Keizer Hirohito, de grootvader van de huidige keizer, was echter degene die met deze traditie brak, hij wilde niets weten van concubines. Een andere mogelijkheid was vroeger om gebruik te maken van een aantal keizerlijke families, die allemaal bloedverwanten waren van de keizer. Zij konden een mannelijke troonopvolger leveren, indien dit nodig was. Na de Tweede Wereldoorlog verloren deze families echter de keizerlijke status. De leden van die families werden weer gewone burgers en daarmee verloren zij het 'recht' om te kunnen zorgen voor een troonopvolger.
Een behandeling in het parlement van een noodzakelijke grondwetswijziging zou in de loop van 2006 plaatsvinden, maar dit werd voorlopig in de ijskast gezet omdat begin februari 2006 bekend werd dat prinses Kiko, de vrouw van prins Akishino, weer in verwachting was, hoewel dit officieel niet als reden werd opgegeven om de plannen uit te stellen. Men hoopte uiteraard op een zoon, zodat de troonopvolging via de mannelijke lijn weer veilig gesteld zou zijn. Prins Akishino en prinses Kiko hebben inderdaad een zoon gekregen, prins Hisahito. Hij is nu tweede in lijn, want pas na prins Akishino komt hij in aanmerking voor de bestijging van de Chrysantentroon, maar dit zal gezien zijn leeftijd zeker gaan gebeuren (bijzondere omstandigheden daargelaten). Het probleem van de troonopvolging is natuurlijk nu maar tijdelijk opgelost. Het zal zich t.z.t. ongetwijfeld wel weer aandienen.

Tijdsaanduiding (gengô)
Hoewel Japan ook onze Gregoriaanse kalender aanhoudt en gebruikt, worden in een aantal officiële documenten, maar ook bijv. op treinkaartjes, de oude Japanse tijdsaanduiding gebruikt. Deze aanduiding volgt de naam die aan de keizerlijke periode is gegeven en deze periode aanduiding wordt gengô genoemd. Zo wordt de periode van keizer Akihito Heisei genoemd, De periode van de keizer Hirohito, de grootvader van keizer Naruhito, heette Shôwa (昭和), hetgeen verlichte vrede betekent. De periode van keizer Akihito (de vader van Naruhito) heette Heisei (平成, spreek uit als heesee) hetgeen zoiets als 'overal vrede' kan betekenen. Als jaaraanduiding wordt dan bijvoorbeeld Heisei 10 vermeld. Heisei 1 was 1989 (het jaar van aantreden van keizer Akihito) en Heisei 10 is dus 1998. De periode stopt bij het overlijden of (in het huidige geval) bij het aftreden van de keizer. Op 1 april 2019 is bekend gemaakt (live op tv en op grote schermen in de steden) dat de nieuwe periode Reiwa (令和, spreek uit als reeiwa, met een heel dunne i) gaat heten. De 2 karakters komen uit een gedicht uit de 8ste eeuw, waarin melding wordt gemaakt van de komst van de lente met spectaculaire bloei van de pruimenbloesem na een bittere winter. Het eerste karakter betekent kalmte of prachtig. Het tweede karakter betekent vrede en is hetzelfde karakter als wa uit de (overigens niet zo vreedzame) Shôwa periode (昭和). Op 30 april 2019 eindigde de Heisei periode en op 1 mei 2019 start de Reiwa periode.
Vaak wordt de keizer na zijn dood ook wel aangeduid met zijn periodenaam, zoals keizer Shôwa.
Omdat op officiële documenten, maar ook bijv. op treinkaartjes de jaaraanduiding nog in de keizerlijke periode staat geschreven, betekent deze omschakeling een hoop werk om alles om te zetten naar de nieuwe periode naam. Ook heel veel software zal moeten worden aangepast.

Vlag en Volkslied
Japan heeft de bekende vlag, een rode cirkel in een wit vlak. Deze vlag wordt 'Hinomaru' (zonneschijf) genoemd en heeft natuurlijk alles te maken met de betekenis van de naam 'Japan': 'het land van de rijzende zon'. De vlag is in ieder geval al sinds de 17e eeuw als nationaal symbool in gebruik maar mogelijk was dit ook al eerder.
Marine vlag

Eind 19e eeuw is er ook een andere vlag door de Japanse marine in gebruik genomen, een zon met 16 rode stralen. Deze vlag is tot het einde van de Tweede Wereldoorlog in gebruik geweest bij de marine en werd daarna verboden. Na 1954 is hij weer in gebruik genomen door de Japanse zelfverdedigingsmacht, een plaatsvervangend leger, omdat een 'echt' leger verboden was.

Hoewel het volkslied pas in 1880 door Hayashi Hiromori, een musicus aan het keizerlijk hof, op muziek is gezet, is de tekst al ruim duizend jaar oud. De tekst is een tanka (31 lettergrepig gedicht) en is afgeleid van een gedicht uit de Kokinshû, een bundel gedichten, voornamelijk tanka, uit de 10e eeuw.
Naar de eerste woorden, heet dit volkslied Kimi ga yo. De tekst luidt:

Kimi ga yo wa
Chi yo ni yachi yo ni
Sazare ishi no
Iwao to narite
Koke no musu made

Moge de keizers regering wel
duizend en achtduizend generaties duren
tot de kiezels tot rotsen
geworden zijn
en er mos op groeit

Het keizerrijk Japan

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan