Klik hier, als links het navigatiemenu ontbreekt.

Gezin en wonen

Inleiding
De Japanse samenleving functioneert volgens strakke regels van normen en waarden. Men dient hierbij te bedenken dat een samenleving het resultaat is van de combinatie van de geschiedenis van een volk en de eigen volksaard, waarbij de volksaard weer van invloed is geweest op de geschiedenis. De strakke regels en normen in Japan hebben te maken met het functioneren van de 'groep' en met de (Aziatische) volksaard, de schaamtecultuur. In deze schaamtecultuur is het absoluut 'verboden' om iemand gezichtsverlies te laten lijden. Men raakt in paniek, wordt boos of trekt zich terug als er gezichtsverlies geleden wordt. Dit kan al gebeuren door iemand bijv. niet de nodige eerbied te betonen. De reactie hierop kan dan namelijk niet volgens de bekende patronen plaatsvinden en er wordt creativiteit vereist om hier op een goede wijze uit te komen en creativiteit is nu juist iets dat men niet heeft geleerd. Dit is ook nog eens versterkt in de voorgaande eeuwen toen tijdens de Tokugawa-periode (1600-1867) alles via heel strakke regels werd bepaald. Zelfs de kleding van de verschillende sociale klassen werd door hogerhand bepaald. Er is een vicieuze cirkel ontstaan waarbij de groepsmentaliteit het verbiedt om buiten de groep te vallen, bijv. door eigen creativiteit, maar daardoor leert men juist niet om om te kunnen gaan met creatieve uitingen. De laatste tijd komt daar wel verandering in en probeert men hier en daar het schoolsysteem zodanig aan te passen dat creativiteit een onderdeel van het leersysteem wordt.

Het traditionele gezin
In Japan werd en wordt 'de groep' en het behoren bij een groep als zeer belangrijk gezien. Alles waar men deel van uit maakt kan een groep zijn. De kleinste en eerste groep is het gezin. Van het gezin is de moeder de spil waar alles om draait. Vader is naar buiten toe het hoofd maar moeder bepaalt in feite de gang van zaken binnen het gezin en met name de opvoeding van de kinderen. Dat is ook logisch want de vader verlaat 's morgens vroeg de woning, wringt zich in de trein naar het werk, werkt van 8 tot 5, 6 of 7 uur of nog langer. Daarna wordt er meestal met de collega's nog een borrel in een café gedronken en pas laat stapt hij in zijn trein naar huis. Voor hem is de 'groep' collega's zeer belangrijk. Hierdoor heeft de vader weinig bemoeienissen met de kinderen en hun opvoeding en neemt de moeder een zeer belangrijke plaats in in het leven van de kinderen. Zij bepaalt de opvoeding en blijft een belangrijke figuur, ook als de kinderen ouder zijn. Niet alleen is zij de opvoedster, zij verwent (in onze ogen) de kinderen in hoge mate, zeker als het kind een jongen betreft en nog meer als het de oudste jongen betreft. Hij krijgt in alles z'n zin. Hierdoor raakt de jongen wel sterk afhankelijk van de moederfiguur en in feite is dat wat ook gebeurt tijdens de hele opvoeding. In het westen proberen we de kinderen zo zelfstandig mogelijk op te voeden. In Japan wordt juist een afhankelijkheidsrelatie gecreëerd. Zo slapen baby's bij ons al direct op een eigen kamer en ook later krijgen ze zo snel mogelijk een eigen (slaap)kamer, terwijl een kind in Japan heel lang bij de ouders blijft slapen. Een baby wordt in Japan vaak door de moeder meegedragen in plaats van meerijden in een afstandelijke kinderwagen en ook wordt hij direct getroost als hij huilt. Deze afhankelijkheid van de moeder en later van anderen, zoals de groep, wordt in Japan juist als positief gezien. Iemand die onafhankelijk en zelfstandig is, heeft zich niet goed aangepast aan de groep. Het is dus wezenlijk voor de Japanse groepscultuur.
De rol van de moederfiguur zien we bijv. ook weer terug in de bars waar de mannen na het werk wat verpozing zoeken. Hier zwaait 'mama-san' (moeder) de scepter en is de vertrouwelinge van veel mannen. Iemand bij wie ze kunnen uithuilen of hun problemen kwijt kunnen. Als onderdeel van een moedercomplex ontwikkelt de man een soort schuldcomplex. Hij beseft en voelt wat z'n moeder altijd voor hem gedaan en betekend heeft en voelt zich verplicht hier iets tegenover te stellen. Hij doet wat hij kan om haar leven te veraangenamen. In een traditioneel Japans gezin, komt, zodra de oudste zoon trouwt, de nieuwe echtgenote, in het huis van haar schoonouders te wonen en het is haar schoonmoeder die daar de scepter zwaait, ook voor het jonge gezin. De vrouw van die oudste zoon is de ondergeschikte in het gecombineerde gezin en wordt ook zo behandeld. De zoon vindt dat zijn moeder dat ook zo verdient. In de huidige tijd zijn daar natuurlijk wel de nodige veranderingen in gekomen en betrekt een nieuw gezin al snel een eigen woning.

Moderne tijd
In de laatste decennia zijn er veel veranderingen gekomen in veel Japans gezinnen. Zo zijn er bijvoorbeeld veranderingen gekomen in de verhouding man vs. werk, man vs. gezin en bijvoorbeeld kind vs. ouders. Dat komt mede door de globalisering van de gehele maatschappij. Duizenden Japanners zijn met hun gezinnen naar het buitenland gegaan om daar te werken voor hun Japanse bedrijf. In het buitenland zag men dat het arbeidsmoraal ook anders kon dan wat men gewend was in Japan. Niet zoveel overwerk en veel meer vrije tijd waren belangrijke constateringen. De vrouwen zagen ook dat in het buitenland werken na het trouwen vrij normaal was. Terug in Japan kwam de vraag waarom dat allemaal in Japan niet mogelijk was. Zo langzamerhand zijn er inderdaad veranderingen gekomen en verschuiven de maatstaven wat. Zo is overwerken niet zo heel vanzelfsprekend meer en wil tegenwoordig de man meer tijd doorbrengen met zijn gezin. Veel moderne Japanse mannen willen hun kinderen zien opgroeien, op een manier die voorheen niet mogelijk bleek. Vrouwen kunnen nu ook in Japan na het trouwen blijven werken en voor sommige groepen is zelf parttime werken mogelijk, maar dat geldt nog steeds niet voor de meeste bedrijven. Werken als men kinderen heeft blijft moeilijk omdat kinderopvang erg duur is. Weliswaar is er gesubsidieerde kinderopvang, maar daar gelden weer lange wachttijden. Natuurlijk zien we nog veel terug van wat hierboven beschreven staat bij een traditioneel gezin, maar ook de verhoudingen kinderen vs. ouders zijn veranderd. De kinderen gaan tegenwoordig veel meer hun eigen gang. Grappig genoeg heeft daar de mobiele telefoon ook een rol in gespeeld. De kinderen kregen met de mobiele telefoon door de sms-mogelijkheden eindelijk een eigen 'ruimte', een mogelijkheid om zonder bemoeienis van anderen (de ouders) te communiceren met hun vrienden en vriendinnen. Zij konden met hun vrienden en vriendinnen thuis gesprekken voeren zonder dat de ouders dit konden horen of merken. Dit was voorheen in de gehorige en kleine huizen vrijwel onmogelijk. Voor kinderen bestond een eigen wereld met privacy eigenlijk niet en nu wel. Men denkt dat dit enerzijds invloed heeft gehad op de ouder-kind relatie en anderzijds op de ontwikkeling van de mobiele telefoon. Het waren namelijk de Japanse schoolmeisjes die (veel meer dan de zakenmensen) de mobiele telefoon met alle gadgets ontdekten, kochten en gebruikten en zo de verdere ontwikkelingen van de telefoon stimuleerden.

Wonen in Japan

Gezin eet avondeten rond de kotatsu foto © The Japan Forum

In een typisch Japans huis of woning, zoals die nu nog wel op het platteland te vinden is, maar ook nog in grote delen van de steden, liggen nog tatamimatten op de vloer. In de woonkamer staat op een centrale plaats een laag tafeltje (kotatsu). Eigenlijk is het een houten frame met 4 poten. Daar gaat een dikke deken overheen en daarboven op wordt een blad neergelegd. Het gezin kan aan het tafeltje zitten met de benen onder de deken, waar 's winters een klein elektrisch kacheltje staat te branden. Vroeger was dit een soort stoofje (hibachi). Met dekens over de benen wordt de warmte onder het tafeltje bij de benen gehouden. Het is een belangrijke plek in het huis omdat men hier veel gezamenlijk aanzit. Ook in dit soort woningen heeft men allang moderne westerse tafels en stoelen maar het gebruik van de kotatsu blijft in zwang. Doordat de woningen klein zijn heeft men maar een beperkt aantal kamers en is het vaak woekeren met de ruimte. Meestal is de woonkamer tevens slaapkamer. 's Avonds wordt de 'futon' (een dun soort matras) uit de kast (oshiire) gehaald en op de tatami uitgespreid om van de kamer een slaapkamer te maken. 's Morgens wordt de futon weer in die kast weggeborgen (eventueel na luchten). In de huidige moderne flats is men meer westers ingericht en heeft men geen kotatsu meer. Wel heeft men indien mogelijk nog een 'washitsu', een Japanse kamer. Hier liggen nog tatamimatten en staat de grote houten kast, de oshiire. Indien mogelijk hebben de kinderen een eigen kamer omdat er gestudeerd moet worden. Bekend zijn ook de Japanse schuifdeuren, de 'shoji' en de 'fusuma'. Met name de shoji zien we nog erg veel in Japan,  in restaurants, winkels, warenhuizen en traditionele huizen. Shoji zijn schuifdeuren bestaande uit een houten raamwerk eenzijdig beplakt met transparant papier, zoals op bovenstaande foto. Ze worden ook wel gebruikt als kamerschermen. Als losse kamerscherm worden ze 'tsuitate' genoemd.. De fusuma zijn aan beide zijden beplakt, maar met niet transparant papier, deze worden dan over het algemeen op uiterst fraaie wijze beschilderd. In Japan, in de oude tempels en kastelen, zijn nog heel veel fraaie exemplaren te bewonderen. Natuurlijk worden fusuma nog steeds gemaakt, maar zijn vrij prijzig. We kunnen hier ook nog even de 'tokonoma' noemen. Dit is een nis waarin men een afbeelding, een bijzonder voorwerp of een ikebana bloemstuk plaatst. Het is een bijzonder punt in de traditionele huizen, mede doordat de tokonoma ontstaan is uit de plaats en gebruik van een altaartje.

Een flat in Japan, zoals er zoveel zijn

Zoals bekend zijn de huizen schrikbarend duur. De hoeveelheid bouwgrond in Japan is beperkt en iedereen wil in of bij de grote steden wonen. De huizen in het gebied rond Tokyo en zeker bedrijfsruimte in Tokyo zijn daardoor onbetaalbaar geworden. Om betaalbaar te kunnen wonen moet men genoegen nemen met het wonen op grote afstand van het werk en dit veroorzaakt weer de drukte in de treinen tijdens de spitsuren. Om goedkoop en snel te kunnen bouwen zijn er erg veel flats en appartementen uit de grond gestampt. Een probleem is, zeker geldt dit in de grotere steden, dat er ook een gebrek aan parkeerplaatsen is. Vaak mag men pas een auto kopen als men kan aantonen daar een parkeerplaats voor te hebben.

Postadres en adressering in Japan
De meeste straten in Japan hebben geen straatnaam. Slechts in de grote steden hebben de grote straten een naam, dus kan in het algemeen voor adressering geen straatnaam gebruikt worden.
Bij adressering begint men met het grootste gebied, een prefectuur. Dit kan bijv. Tokyo zijn, gebieden rond de grote steden als Tokyo, Kyoto, Osaka e.d. zijn een prefectuur met diezelfde naam.
Binnen een prefectuur wordt de stad vermeld.
Daarna volgt een onderverdeling deelsteden of districten die 'ku' worden genoemd (spreek uit: koe). Elke 'ku' kan weer onderverdeeld zijn in kleinere steden, die 'machi' worden genoemd, maar dat is niet altijd het geval. Elke 'machi' (of 'ku') wordt weer onderverdeeld in 2 tot 8 wijken, 'chôme'. Deze 'chôme' worden uiteindelijk weer opgedeeld in blokken, de huizenblokken, die 'banchi' heten. Dit kunnen tot zo'n 60 'banchi' per 'chôme' zijn. De meeste huizen hebben een huisnummer, de 'gô'. Deze drie nummers worden achter elkaar geschreven met een streepje er tussen: 5-12-23.
Deze volgorde, vooraf gegaan door (veelal een postsymbooltje en) een postcode, is de volgorde die wordt aangehouden als dit adres, op envelop of kaart, in het Japans geschreven wordt. Als laatste komt de naam van de geadresseerde. Wordt het adres met onze letters geschreven (en dit betreft dan bijna altijd post van buiten Japan en/of van niet-Japanners) dan is de volgorde anders. Dit wordt zo aanbevolen door de Japanse posterijen.

Soms wordt het woord 'chôme' vermeld in het adres: 7 chôme 19-15.
De adressering in onze letters toont soms toch ook een andere volgorde dan die aanbevolen wordt door de Japanse posterijen, want veel Japanners weten ook niet precies hoe de adressering op deze manier moet. Zelf gebruiken zij die in principe nooit.
In kleine plaatsen heeft men niet altijd een 'ku', dus dan vervalt dit. Omdat vaak het adres in het Engels wordt geacht te zijn geschreven (als het niet in het Japans is) wordt 'ku' vertaald met 'ward' (stadsdistrict).

Hiernaast een bordje op een gebouw in Osaka. De twee tekens linksboven geven aan dat het de 'machi' Kôzu betreft. Daaronder staan de twee karakters voor 3 chôme. De twee getallen geven aan dat het blok nr. 2 betreft met huis- of gebouwnummer 32.
De huizen of gebouwen binnen een wijk zijn weliswaar genummerd, maar deze nummering gebeurde op volgorde van bouw en daaruit volgt niet logischerwijs de locatie. Omdat vaak de nummering van de gebouwen en blokken niet opeenvolgend zijn, zijn adressen vaak lastig te vinden en weet bijv. een taxichauffeur meestal ook niet waar een bepaald adres is. Het beste kan men gebruik maken van kleine plattegrondjes, die hotels en ryokans vaak geven. In de stadswijken vindt men kleine politieposten ('koban'), soms bemand door slechts 1 agent, die een kaart van dat deel van de stad heeft en mensen de weg kan wijzen.

Literatuur

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan