Klik hier, als links het navigatiemenu ontbreekt.

Shôwaperiode

(van 1926 - 1989)

1926 tot de Tweede Wereldoorlog)
Toen in 1929 de wereldcrisis uitbrak waren de militairen de politieke onrust zat. Zij begonnen min of meer voor zichzelf en bezetten in 1931 Mantsjoerije en stichtten daar in maart 1932 een eigen rijk: Mantsjoekwo (Manshûkoku). Dat het leger dit op eigen houtje uitvoerde, blijkt wel uit het feit dat het eigen Japanse kabinet (van Saitô), dit Manshûkoku pas in september 1932 erkende. Vanwege dit optreden werd Japan wereldwijd veroordeeld en Japan verliet daarop de Volkenbond (1933). Als in 1935 Rusland zijn spoorweg in Mansjoerije verkoopt aan Japan heeft Japan Noord-China volledig in zijn greep. Onenigheid binnen het leger komt tot uitbarsting in februari 1936: jonge officieren bezetten het centrum van Tokyo en enige militairen en politici worden vermoord. Dat jaar wordt ook een verdrag met Duitsland gesloten (in feite bedoeld tegen Rusland), waar Mussolini (Italië) zich later bij aansloot.
In Noord-China raken in 1937 troepen van Japan en China slaags met elkaar en de Chinees-Japanse oorlog is begonnen. Peking wordt bezet en later dat jaar ook Nanking. Hoewel de stad niet meer verdedigd werd en er geen Chinese troepen meer waren werd er door de Japanners vreselijk huis gehouden. Er vielen 200.000 tot 300.000 slachtoffers onder de burgerbevolking. ("Nankin daigyakusatsu" of "Rape of Nanking"). Van onderhandelen met China kon natuurlijk nu geen sprake meer zijn en in China zette de Guomindang van Chiang Kaishek de strijd voort. Wang Jingwei, één van de leiders van de Guomindang, liep over en werd in 1939 de leider van een pro-Japanse marionettenregering in China. De oorlog in China bleef echter voortduren tot het eind van de Tweede Wereldoorlog en door deze oorlog verslechterden de relaties met het westen, hetgeen men in Japan wel betreurde. Mede hierdoor en een verdrag tussen Duitsland en Rusland kwam Japan steeds meer alleen te staan. Door allerlei interne strubbelingen, waarbij het leger een zeer grote rol speelde, kwamen diverse kabinetten ten val en werd het zeer onrustig. Omdat de Japanse aanwezigheid in China goede betrekkingen met Amerika en Engeland in de weg stond besloot het leger om dan maar deze landen tot vijand te verklaren, hoewel het kabinet en de marine hier tegen waren. Het gevolg was een verdere expansie van Japan, zoals het bezetten van het noorden van Frans Indo-China in 1940 (overigens met toestemming van Frankrijk) en een overeenkomst met Duitsland en Italië. In 1941 ging Japan over tot het bezetten van het zuidelijke deel van Frans Indo-China en dit ging Amerika te ver. Er kwam een embargo, met name op oorlogsartikelen, die opgeheven zou worden als Japan zich terug zou trekken uit de bezette gebieden inclusief China. Dit was natuurlijk onacceptabel en, hoewel er besprekingen in Washington gaande waren, werd in november besloten om Amerika aan te vallen.

De Tweede Wereldoorlog

keizer Hirohito

Op zondagmorgen 7 december 1941 werd de Amerikaanse vloot in Pearl Harbor (op eiland Oahu van Hawaii) aangevallen. Er lagen 96 schepen, maar geen vliegkampschepen. Er werden 18 schepen tot zinken gebracht of ernstig beschadigd maar ook werden er 188 Amerikaanse vliegtuigen vernietigd en vielen er ong. 2400 doden en bijna 1200 gewonden. De Japanners verloren 29 vliegtuigen. Amerika was meteen betrokken bij de Tweede Wereldoorlog. Een paar dagen later werden bij Singapore ook Britse schepen in de grond geboord en op diezelfde dag (10 december 1941) viel Guam. Hongkong gaf zich over op 25 december en Manilla viel op 2 januari 1942 en Singapore op 15 februari. Op 10 januari 1942 vielen de Japanners Nederlands-Indië binnen bij Kalimantan en Sulawesi met op 30 januari een aanval op Ambon. Een keerpunt in de oorlog bleek uiteindelijk de slag bij Midway (3 tot 6 juni 1942). Hierbij verloren de Japanners 4 vliegkampschepen en daarmee het overwicht in de Stille Oceaan. In februari 1943 heroverden de Amerikanen de Solomon eilanden en in november de Gilbert eilanden. De Filippijnen volgden in oktober 1944 en in maart 1945 plantten de Amerikanen hun vlag op het eiland Iwo Jima. Een lange strijd volgde om Okinawa maar in juni was ook dit heroverd. Dit was wel ten koste gegaan van enorme persoonlijke verliezen, aan beide kanten. Om verdere verliezen te voorkomen besloten de Amerikanen om de atoombom te gebruiken.

Generaal Umezu Yoshijiro ondertekent overgave aan boord van USS Missouri. Staand achter microfoons: generaal MacArthur. (U.S. National Archives, vrij van copyright)

Die viel op 6 augustus 1945 om 8.15 uur op Hiroshima en op 9 augustus op Nagasaki om 11.02 uur. Voor meer informatie over de atoombommen en het einde van de oorlog met Japan, zie de pagina Atoombommen op Japan. Rusland viel nu ook Japan aan op 8 augustus, d.w.z. men viel Mantsjoerije binnen en verdreef de Japanners. Mede door de keizer, besloot men op 14 augustus om zich onvoorwaardelijk over te geven, waardoor de capitulatie op 15 augustus een feit was. In een historische toespraak sprak de keizer op 15 augustus tot het volk en zei dat men de verklaring van Potsdam zou accepteren. Een deel van de conservatieve legertop was hier fel op tegen en vond dit oneervol.

De overgave werd bekrachtigd op 2 september tijdens de ondertekening aan boord van het Amerikaanse slagschip Missouri in de Baai van Tokyo, waar generaal MacArthur namens de Amerikanen zijn handtekening zette.
Volgens recente onderzoeken, zie o.a het boek van Tsuyoshi Hasegawa 'Racing the Enemy', waren het niet de atoombommen, maar de oorlogsverklaring van Rusland op Japan, met de inval in Mantsjoerije op 8 augustus 1945 die de genadeklap uitdeelden. Men had gehoopt dat Rusland een bemiddelende rol zou kunnen spelen bij onderhandelingen met de Verenigde Staten, maar die mogelijkheid kwam te vervallen door de Russische aanval en Japan had nu te maken met 2 fronten, de Amerikaanse en Russische. Zie hiervoor bijvoorbeeld in de links het artikel van Niels Mathijsen 'De mythe van de atoombom'.

Na de Tweede Wereldoorlog
Generaal MacArthur werd benoemd tot Supreme Commander of the Allied Powers (SCAP) en als zodanig was hij de baas van het General Headquarters van Japan. Men zou helpen Japan weer op de been te brengen en hier zal de gunstige ligging van Japan in de Stille Oceaan t.o.v. Rusland niet vreemd aan zijn. De keizer zou aanblijven omdat men verwachtte dat Japan zonder keizer compleet stuurloos zou zijn. Hij krijgt een symboolfunctie en verliest zijn goddelijke status. De bekendmaking hiervan, op last van de Amerikanen, door de keizer op 1 januari 1946 was een grote schok voor de Japanners. Tevens werden oude machtsblokken, zoals de zaibatsu (grote conglomeraten van firma's) ontbonden en kwamen er allerlei nieuwe (democratische) wetten. Zo kregen nu ook de vrouwen actief en passief stemrecht. Er kwamen nieuwe politieke partijen en vakbonden. Er volgden verkiezingen in april 1946 en men formeerde een kabinet dat met landhervormingen begon. Ook kwam er een nieuwe grondwet (nov. 1946), die voornamelijk door MacArthur en zijn ploeg werd opgesteld naar Amerikaans model. Japan mag geen leger meer hebben maar wel een vredesmacht.
 

Tokyo tribunaal Van 3 mei 1946 tot 12 november 1948 heeft in Tokyo een proces tegen Japanse oorlogsmisdadigers plaats gevonden. 28 Japanners stonden terecht voor een internationaal gerechtshof, vergelijkbaar met het proces in Neurenberg. Er waren 11 rechters uit 11 landen, w.o. de Nederlandse rechter, B.V.A. Röling. Men verwachtte dat het proces een 1/2 jaar zou duren, maar het werden er 2 1/2. Uiteindelijk zijn er 7 Japanners ter dood veroordeeld, w.o. Hideki Tojo en Koki Hirota. 16 verdachten werden veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf, 2 kregen tijdelijke gevangenisstraffen en de resterende 3 werden vrijgesproken. De rol van de Nederlandse rechter Röling is beschreven in het boek van zijn zoon Hugo Röling 'De rechter die geen ontzag had' (ook als e-boek verkrijgbaar), aan de hand van dagboekfragmenten en briefwisselingen.

Amerika raakt betrokken bij de Koreaanse oorlog, die in juni 1950 uitbreekt en Japan wordt verzocht om oorlogstuig te maken voor Amerika. Dit stimuleert de Japanse economie in belangrijke mate en er wordt wel gesuggereerd dat dit mede ten grondslag ligt aan de grote bloei van de Japanse economie in latere jaren. Op 8 september 1951 tekent Japan in San Francisco een vredesverdrag en in 1952 is het einde van de Amerikaanse bezetting van Japan een feit: op 24 april 1952 is Japan weer een souvereine staat. Wel blijven de Amerikanen nog in Okinawa, dat pas in 1972 wordt teruggegeven, al houden ze daar dan nog wel een militaire basis. In de vijftiger- en zestiger jaren zijn er nog wel onlusten, bijv. tegen een Japans-Amerikaans verdrag en in 1968 tegen het nieuwe vliegveld Narita maar deze jaren kenmerken zich ook door grote economische bloei. Het is hier niet de plaats en ik ben niet de expert om deze gigantisch snelle groei te verklaren. Wel staat m.i. de rol van het Japanse MITI (ministerie van internationale handel en industrie) hierbij buiten kijf. Dit ministerie stuurde en controleerde in belangrijke mate de verschillende ontwikkelingen o.a. door middel van goedkope leningen of subsidies. Met name de elektronicasector heeft hierdoor vaak bijna risicoloos belangrijke ontwikkelingen kunnen doen.
In 1964 vinden de Olympische spelen plaats in Tokyo en wordt de eerste Shinkansenlijn geopend, als teken van de snelle ontwikkeling van Japan. De betrekkingen met Zuid-Korea worden genormaliseerd in 1965 en hetzelfde geldt voor China in 1972 nadat Nixon in China is geweest. Ondanks het protest van Nederlandse oud-Indië-gangers (w.o. Wim Kan) komt in 1971 keizer Hirohito naar Nederland.
Een kleine nawee van de Tweede Wereldoorlog zien we nog als in maart 1974 een luitenant van het Japanse leger, ene Onoda Hiroo,  zich overgeeft in Lubang, een eilandje van de Filippijnen. Pogingen om hem en zijn manschappen d.m.v. pamfletten ervan te overtuigen dat de oorlog is afgelopen, werden door hem gezien als propaganda. Ze houden zich in leven met rijst en schieten af en toe een koe van de lokale bevolking dood. Zijn manschappen komen in de loop van de tijd te overlijden en Onoda blijft uiteindelijk alleen over. Pas in 1974 slaagt zijn voormalige commandant erin hem ervan te overtuigen dat de oorlog voorbij is.

Links

Literatuur (algemeen)

Literatuur (Tweede Wereldoorlog)

Literatuur (Nederlanders in Ned.-Indië, ervaringen uit Jappenkampen)

Deze pagina is een onderdeel van Uchiyama's website over Japan