Inleiding Japanse cultuur
Een belangrijk deel van de in de inleiding van deze website besproken uniciteit van de
Japanse samenleving is in mijn ogen terug te voeren tot de Japanse cultuur en niet tot de
Japanner zelf. De Japanner of het Japanse volk is m.i. net zo uniek als elk ander volk of,
nog beter, als elk eilandenvolk.
Zodra men Japan betreedt, zeker voor de eerste keer, ondergaat men een complete
cultuurschok, men krijgt opeens een grote vreemde cultuurdeken over zich uitgeworpen, hoe
of waar men ook in Japan is, hoe of waar men ook reist. Dit komt niet zo zeer door de
uniciteit van het volk maar door handhaving van hun oude cultuurgoed tot op
de dag van
vandaag, hetgeen weer (mede) een gevolg is van een lange afsluiting van het eiland voor
vreemde invloeden. Van begin 17e eeuw tot halverwege de 19e eeuw is Japan (bijna) volledig
afgesloten geweest van alle buitenlandse invloeden. Een kleine uitzondering waren de
Nederlanders op het kunstmatige eiland bij Nagasaki, Deshima.
Die cultuurdeken ervaren we niet alleen door de verschillende religie-uitingen maar
vooral ook door de aanwezigheid van de Japanner zelf met zijn taal (denk aan de alom
aanwezige uithang- en reclameborden) en door alles wat we gewoon op straat zien, de veelal
typische huizenbouw, de tuinen, de straten, de winkels, de artikelen in de winkels, in de
restaurants, de kleding (soms nog de kimono) enz. Eigenlijk ervaren we de hele dag door
die typische Japanse cultuur.
Zoals de Japanner altijd kan zien dat wij geen Japanner zijn (en ons (bijna) altijd als
zodanig zal behandelen), zo zien wij ons altijd, met name in de steden en in het openbaar
vervoer, omringd door Japanners, die soms druk en luidruchtig Japans praten (vaak als ze
als groep aanwezig zijn). Meestal zijn het er erg veel. In het trein- en metrostation
Shinjuku in Tokyo, dat met zijn vele ondergrondse gangen zeer complex is te noemen,
passeren per dag een paar miljoen mensen, zodat men zich in die menigte gauw verloren
dreigt te voelen. Alle reclames en uithangborden zijn in het Japans en door het grote
aantal hiervan, bijv. in een wijk als Shinjuku, wordt men gauw overdonderd. Daarnaast zijn
er, ook in Tokyo, veel smalle straatjes waar nog typische kleine Japanse restaurantjes
gehuisvest zijn en ook op die manier die eigen cultuur etaleren.
In de huidige Japanse cultuur zijn nog veel oude gebruiken te vinden, die terug te
voeren zijn tot de typische oude Japanse cultuur. De beleving van het shintô naast het boeddhisme,
het dragen van traditionele kledij van vrouwen (kimono's),
de theeceremonie, de vele festiviteiten (matsuri) zijn zaken die honderden
jaren oud zijn. Maar ook bijv. de viering van het
oude/nieuwe jaar is heel traditioneel en typisch Japans. De viering van het kerstfeest
is niet Japans en wordt de laatste jaren door westerse invloeden wel gevierd, maar de
kaarten die men rond deze tijd in Japan verstuurd zijn wel nieuwjaarskaarten en alleen
naar westerse vrienden worden wel kerstkaarten verstuurd. Andere typische uitingen van de
Japanse cultuur zijn bijv. de geisha, kersenbloesemfeest, maankijken, ikebana, de
verschillende vechtsporten, en de trouwceremonie. Dit is natuurlijk maar een
willekeurige greep want er zijn er veel meer.
Gezien de interesse van 'de Japanner' voor andere culturen en hun door de eeuwen heen
getoonde vermogen om zaken uit andere culturen aan te passen en te absorberen, is het
eigenlijk verbazend dat men nog steeds zoveel waarde hecht aan de eigen, vaak zeer oude,
tradities en gewoontes. Wellicht dient men hierbij in ogenschouw te nemen dat de Japanse
maatschappij eeuwen lang een autarchie is geweest, een afgesloten in zichzelf gekeerde
maatschappij, waarbij hogerhand (het Tokugawa shogunaat) alles regelde en bepaalde. In een
dergelijke maatschappij kunnen de eigen (ook nieuw ontstane) tradities zich zo vast
wortelen dat zij een onlosmakelijk onderdeel van de cultuur gaan vormen. Voeg daarbij het
al eerder genoemde gevoel voor uniciteit en men kan zich de hang naar de eigen oude
cultuur wellicht enigszins voorstellen.
Met de huidige wereldwijde commercialisering en globalisering is het ook weer niet
verwonderlijk dat nieuwe generaties zich niet meer zo verbonden voelen met het oude Japan
en zich meer richting de McDonald's cultuur begeven. Dit leidt duidelijk tot conflicten in
gezinnen waarbij ouders bij wijze van spreken nog misosoep eten en de jongere liever patat
en hamburgers consumeren. Maar ook ouderen hebben een aantal van hun oude cultuureigen
gewoontes opzij gezet. Het dragen van kimono's door mannen wordt alleen nog bij hele
speciale gelegenheden gedaan en ook de vrouwen dragen niet vaak meer een kimono. Ook een
typisch Japans cultuur fenomeen als de geisha wordt steeds zeldzamer, voor een belangrijk
deel doordat de wereld rond de geisha zich niet of nauwelijks heeft aangepast aan de
moderne tijd. Zie bijv. ook het boek 'Mijn leven als Geisha' van Mineko Iwasaki. Dit zal
allemaal zonder enige twijfel niet betekenen dat over een aantal generaties de oude
cultuur totaal verloren zal zijn gegaan maar misschien zullen we wel steeds minder daarvan
terug zien in het dagelijks leven. Sommige zaken, zoals bijv. de grote feesten (matsuri)
met de daarbij horende speciale klederdrachten, liggen zo verankerd in het Japanse leven,
dat zij ongetwijfeld nog lang zullen blijven bestaan.
Links
Literatuur |